Bài viết được cố vấn chuyên môn bởi ThS.BSNT Nguyễn Minh Quyết - Bác sĩ khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi Trung ương.

Trẻ tăng động giảm chú ý có những triệu chứng, dấu hiệu đáng lo ngại làm phụ huynh rất phiền não. Trẻ như “chiếc máy hoạt động không nghỉ”, không ngồi im, hay quậy phá, thường xuyên chạy nhảy, leo trèo, dễ nổi giận, không tập trung, ít hoàn thành trọn vẹn nhiệm vụ, bài vở,... Tổng quan chung rối loạn tăng động giảm chú ý ảnh hưởng đến việc học tập, sinh hoạt, phát triển cảm xúc và kĩ năng xã hội của trẻ.

Vậy rối loạn tăng động giảm chú ý có chữa khỏi được không? Cách điều trị như thế nào? Ngoài sử dụng thuốc, cha mẹ có thể theo dõi đến cuối bài viết để biết một số cách giúp đỡ trẻ rối loạn tăng động giảm chú ý. 

RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý CÓ CHỮA KHỎI ĐƯỢC KHÔNG?

Khi nghi ngờ trẻ có dấu hiệu tăng động giảm chú ý, cần đưa trẻ thăm khám chuyên khoa Nhi, chuyên khoa Tâm thần để được chẩn đoán, đánh giá và lập kế hoạch điều trị. Câu trả cho bạn đọc ở đây, mặc dù có các phương pháp điều trị tăng động giảm chú ý ở trẻ có thể giúp kiểm soát các triệu chứng, cải thiện chức năng, giúp trẻ cải thiện được các hành vi, giảm được rắc rối trong các mối quan hệ xã hội hay học tập ở trường nhưng không có tác dụng chữa khỏi bệnh hoàn toàn.

Ngay cả với những trường hợp phát hiện và điều trị sớm, bệnh vẫn có thể kéo dài trong suốt cả cuộc đời. Rối loạn tăng động giảm chú ý kéo dài đến tuổi trưởng thành đối với ít nhất một phần ba số trẻ em mắc. 

Mục tiêu của việc điều trị là giúp kiểm soát các triệu chứng, cải thiện chức năng, giúp trẻ cải thiện được các hành vi - Ảnh: Canva

CÁCH ĐIỀU TRỊ TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý

Cách điều trị hiệu quả nhất là sự kết hợp giữa thuốc và liệu pháp hành vi.

Điều trị bằng thuốc

• Nhóm thuốc kích thích tâm thần. Các chất kích thích, chẳng hạn như các sản phẩm có chứa methylphenidate hoặc amphetamine, thường là những loại thuốc được kê đơn phổ biến nhất cho trẻ rối loạn tăng động giảm chú ý. Một số loại thuốc khác cũng có thể được kê đơn. Chất kích thích dường như giúp tăng cường và cân bằng mức độ của các chất hóa học trong não gọi là chất dẫn truyền thần kinh.
• Các loại thuốc khác được sử dụng để điều trị tăng động giảm chú ý bao gồm Atomoxetine không kích thích và một số thuốc chống trầm cảm như Bupropion. Atomoxetine và thuốc chống trầm cảm hoạt động chậm hơn so với thuốc kích thích, nhưng đây có thể là những lựa chọn tốt nếu bạn không thể dùng thuốc kích thích vì vấn đề sức khỏe hoặc nếu thuốc kích thích gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng.
• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng và nhóm ức chế chọn lọc tái hấp thu Serotonin
• Clonidine

Loại thuốc và liều lượng phù hợp sẽ khác nhau tùy theo từng cá nhân, vì vậy có thể mất thời gian để tìm ra loại thuốc nào phù hợp với trẻ.

Tư vấn tâm lý

Tâm lý trị liệu có thể giúp trẻ:

• Cải thiện kỹ năng tổ chức và quản lý thời gian
• Tìm hiểu cách giảm hành vi bốc đồng 
• Phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề tốt hơn
• Đối mặt với những thất bại trong học tập, công việc hoặc xã hội trong quá khứ
• Cải thiện lòng tự trọng
• Phát triển các chiến lược để kiểm soát tính khí

Các loại trị liệu tâm lý phổ biến cho rối loạn tăng động giảm chú ý bao gồm:

• Trị liệu hành vi nhận thức: Loại trị liệu có cấu trúc này dạy các kỹ năng cụ thể để quản lý hành vi của bạn và thay đổi lối suy nghĩ tiêu cực thành tích cực. Nó có thể giúp bạn giải quyết những thách thức trong cuộc sống, chẳng hạn như các vấn đề về trường học, công việc hoặc mối quan hệ, đồng thời giúp giải quyết các tình trạng sức khỏe tâm thần khác, chẳng hạn như trầm cảm hoặc lạm dụng chất gây nghiện.
• Tư vấn hôn nhân và trị liệu gia đình: Loại trị liệu này có thể giúp những người thân yêu đối phó với căng thẳng khi sống chung với người mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý và tìm hiểu những gì người thân có thể làm để giúp đỡ. 

Mặc dù các phương pháp điều trị tăng động giảm chú ý ở trẻ hiện không có tác dụng chữa khỏi bệnh hoàn toàn nhưng mục tiêu của việc điều trị giảm thiểu triệu chứng, cải thiện chức năng, giúp trẻ cải thiện được các hành vi, giảm được rắc rối trong các mối quan hệ xã hội hay học tập ở trường.

HƯỚNG DẪN DÀNH CHO CHA MẸ ĐỒNG HÀNH CÙNG TRẺ ĐIỀU TRỊ TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý

Sau đây là những gợi ý có thể giúp ích cho hành vi của con bạn:

• Tạo lịch trình, thời gian biểu, cố gắng tuân theo cùng một lịch trình mỗi ngày, từ lúc thức dậy đến khi đi ngủ.
• Hãy tổ chức: Khuyến khích con để cặp sách, quần áo và đồ chơi ở cùng một nơi mỗi ngày để bé ít bị thất lạc hơn.
• Quản lý phiền nhiễu: Tắt TV, hạn chế tiếng ồn và cung cấp không gian làm việc sạch sẽ khi con làm bài tập về nhà. Một số trẻ mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý học tốt nếu chúng vận động hoặc nghe nhạc nền. Hãy quan sát con và xem điều gì có hiệu quả.
• Giới hạn sự lựa chọn: Để giúp con không cảm thấy choáng ngợp hoặc bị kích thích quá mức, hãy đưa ra những lựa chọn chỉ với một vài lựa chọn. Ví dụ, cho trẻ lựa chọn giữa bộ đồ này hay bộ đồ kia, bữa ăn này hay bữa ăn kia, đồ chơi này hay đồ chơi kia.
• Hãy rõ ràng và cụ thể khi bạn nói chuyện với con bạn: Hãy để con bạn biết bạn đang lắng nghe bằng cách mô tả những gì bạn nghe chúng nói. Sử dụng những hướng dẫn rõ ràng, ngắn gọn khi họ cần làm điều gì đó.
• Chia nhỏ nhiệm vụ để trẻ dễ hoàn thành hơn: Chia nhỏ các nhiệm vụ phức tạp thành các bước đơn giản hơn, ngắn hơn. Đối với những nhiệm vụ dài, bắt đầu sớm và nghỉ giải lao có thể giúp hạn chế căng thẳng.
• Sử dụng mục tiêu và lời khen ngợi hoặc phần thưởng khác: Sử dụng biểu đồ để liệt kê các mục tiêu và theo dõi các hành vi tích cực, sau đó cho con bạn biết chúng đã làm tốt bằng cách nói với chúng hoặc bằng cách khen thưởng những nỗ lực của chúng theo những cách khác. Hãy chắc chắn rằng các mục tiêu là thực tế các bước nhỏ rất quan trọng!
• Thưởng/phạt hợp lý để thay đổi hành vi ở trẻ: Kỷ luật một cách hiệu quả. Thay vì la mắng, la mắng hoặc đánh đòn, hãy sử dụng những chỉ dẫn hiệu quả, phạt tạm dừng hoặc tước bỏ các đặc quyền để trừng phạt hành vi không phù hợp.
• Tạo ra những cơ hội tích cực. Trẻ bị tăng động giảm chú ý có thể gặp một số tình huống căng thẳng. Tìm hiểu và khuyến khích những gì con bạn làm tốt dù đó là ở trường, thể thao, nghệ thuật, âm nhạc hay vui chơi có thể giúp tạo ra những trải nghiệm tích cực.
• Tạo cho con một lối sống lành mạnh: Thực phẩm dinh dưỡng, hoạt động thể chất nhiều và ngủ đủ giấc là rất quan trọng; chúng có thể giúp giữ cho các triệu chứng rối loạn tăng động giảm chú ý không trở nên tồi tệ hơn.

Hãy rõ ràng và cụ thể khi bạn nói chuyện với con - Ảnh: Canva

KHÁM VÀ ĐIỀU TRỊ TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý TẠI PHÒNG KHÁM YÊN HÒA

Trẻ cần được tiến hành đánh giá thể chất toàn diện để loại trừ các tình trạng bệnh lý khác (ví dụ, cường giáp) có thể gây ra các triệu chứng giảm chú ý và/ hoặc tăng động/bốc đồng, cũng như để đánh giá thị lực, thính giác và giấc ngủ. 

Thăm khám, chẩn đoán

• Bác sĩ trao đổi phụ huynh: quá trình phát triển, môi trường gia đình, yếu tố thuận lợi - nguy cơ, điểm mạnh - Khó khăn
• Phỏng vấn trẻ
• Thông tin từ trường
• Quan sát, đánh giá lâm sàng: chỉ định các thăm khám, xét nghiệm (nếu cần)
• Thực hiện đánh giá tâm lý
• Khám thần kinh, nội khoa.
• Đánh giá triệu chứng theo tiêu chuẩn chẩn đoán.
• Thực hiện một số trắc nghiệm tâm lý: thang tăng động Vanderbilt, thang cảm xúc hành vi CBC-L, trắc nghiệm trí tuệ Raven (hoặc WISC I-V).
• Tư vấn các biện pháp điều trị, hẹn khám lại

Nếu trẻ tăng động giảm chú ý không được quan tâm đúng mức và can thiệp sớmm, đến tuổi vị thành niên vấn đề trở nên rất khó khăn do trẻ thất bại trong học tập, rối loạn các mối quan hệ với bạn bè và người xung quanh, trẻ kém tự tin, mặc cảm hoặc nhiễm các thói hư tật xấu, nghiện hút, đua xe, hành vi chống đối xã hội.

Có trên 30% trẻ vẫn có các triệu chứng tăng động giảm chú ý ở tuổi trưởng thành, có nhiều khó khăn trong học tập, dễ xung đột với người xung quanh. Do vậy việc phát hiện, điều trị và can thiệp sớm rối loạn này là rất cần thiết. 

Sống chung với chứng tăng động giảm chú ý có thể khó khăn nhưng có thể kiểm soát được các triệu chứng và có một cuộc sống hạnh phúc và hiệu quả. Với sự điều trị và hỗ trợ phù hợp, những người mắc tăng động giảm chú ý có thể phát huy hết tiềm năng của mình.

Nguồn tham khảo:

• https://benhviennhitrunguong.gov.vn/roi-loan-tang-dong-giam-chu-y-o-tre-em.html
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adult-adhd/diagnosis-treatment/drc-20350883
• https://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/treatment.html