Bài viết được cố vấn bởi ThS.BSNT Phạm Thành Luân – Phòng khám SKTT, Bệnh viện ĐH Y Hà Nội.

Mộng du xảy ra thường xuyên ở trẻ em hơn người lớn. Nghiên cứu cho thấy, 29% trẻ em từ khoảng 2 đến 13 tuổi bị mộng du với tỷ lệ mắc cao nhất là ở độ tuổi từ 10 đến 13. Ở người lớn, tỷ lệ này ước tính lên tới 4%.

Thực tế là, những người mộng du thường không nhớ những gì đã xảy ra khiến việc xác định chính xác tần suất mộng du trở nên khó khăn. Nếu có ai đó trong gia đình bạn bị mộng du, điều quan trọng là phải bảo vệ họ khỏi những tổn thương tiềm ẩn liên quan đến mộng du.

MỘNG DU LÀ GÌ?

Mộng du là hành động đứng dậy và đi lại trong trạng thái ngủ, phổ biến hơn ở trẻ em so với người lớn. Chứng mộng du thường biến mất ở tuổi thiếu niên và thường không gây ra vấn đề nghiêm trọng nào cần điều trị. Tuy nhiên, mộng du tái diễn có thể cảnh báo sức khỏe tâm thần không được tốt.

Chứng mộng du được phân loại là một trong những rối loạn giấc ngủ có tên Parasomnia - một thuật ngữ bao gồm các rối loạn giấc ngủ xảy ra ngay trước khi chìm vào giấc ngủ, trong khi ngủ hoặc khi thức dậy. Mặc dù chứng mộng du tương đối lành tính nhưng có khả năng gây thương tích cho người bệnh, chẳng hạn như rời khỏi nhà hoặc ngã cầu thang.

Đứng dậy và đi lại trong trạng thái ngủ là biểu hiện của mộng du - Ảnh: Internet

MỘNG DU CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?

Chấn thương có thể xảy ra nếu người đang mộng du vấp ngã hoặc va chạm với vật gì đó khi đi hoặc chạy. Va chạm vào các vật sắc nhọn hay cố gắng lái xe khi mất ý thức có thể gây nguy hiểm đến tính mạng cho người bệnh. Nguy hiểm hơn, hành vi bạo lực có thể gây hại cho người mộng du hoặc người khác.

Một số hành động mất kiểm soát khác có thể khiến người mộng du cảm thấy xấu hổ khi tỉnh lại như: hành vi khiêu dâm, bộc phát hung hăng hoặc đi tiểu không đúng chỗ.

Ngoài ra, mộng du có thể gây ra hậu quả cho bạn cùng giường, bạn cùng phòng và/hoặc bạn cùng nhà, gây gián đoạn giấc ngủ của họ và tạo ảnh hưởng tiêu cực cho cuộc sống của những người này.

BIỂU HIỆN CỤ THỂ CỦA NGƯỜI MỘNG DU

Mộng du thường xảy ra từ một đến hai giờ sau khi chìm vào giấc ngủ. Giai đoạn mộng du có thể xảy ra hiếm khi hoặc thường xuyên và một giai đoạn thường kéo dài vài phút, nhưng cũng có thể kéo dài hơn. Người mộng du có thể:

• Ra khỏi giường và đi lại xung quanh
• Ngồi dậy trên giường và mở mắt
• Có vẻ mặt đờ đẫn
• Không phản hồi hoặc giao tiếp với người khác
• Khó thức dậy trong một tập phim
• Mất phương hướng hoặc bối rối trong một thời gian ngắn sau khi được đánh thức
• Không nhớ chuyện lúc sáng
• Gặp vấn đề trong hoạt động ban ngày vì giấc ngủ bị xáo trộn

        Đôi khi, một người mộng du sẽ:

• Thực hiện các hoạt động thường ngày, chẳng hạn như mặc quần áo, nói chuyện hoặc ăn uống
• Rời khỏi nhà
• Lái xe
• Tham gia vào các hành vi bất thường, chẳng hạn như đi tiểu trong tủ quần áo
• Tham gia vào hoạt động tình dục mà không nhận thức được
• Bị thương, ví dụ như ngã xuống cầu thang hoặc nhảy ra ngoài cửa sổ
• Trở nên bạo lực trong khoảng thời gian lú lẫn ngắn ngủi ngay sau khi thức dậy hoặc đôi khi trong khi mộng du

NGUYÊN NHÂN​​​​​​​ NÀO GÂY RA TÌNH TRẠNG MỘNG DU?

Các chuyên gia về giấc ngủ tin rằng mộng du thường xảy ra khi một người đang trong giai đoạn ngủ sâu và bị đánh thức một phần theo cách kích hoạt hoạt động thể chất trong khi hầu như vẫn ngủ. Các yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến khả năng xảy ra loại thức tỉnh một phần này gồm có:

• Thiếu ngủ: Thiếu ngủ có liên quan đến nguy cơ mắc chứng mộng du cao hơn, có thể là do dành nhiều thời gian hơn cho giấc ngủ sâu sau một thời gian thiếu ngủ. 
• Di truyền và tiền sử gia đình: Khoảng 22% trẻ em có cha mẹ không có tiền sử mộng du sẽ gặp phải tình trạng này. Ngược lại, 47% trẻ mộng du nếu cha hoặc mẹ có tiền sử bệnh này và 61% trẻ mộng du nếu cả cha lẫn mẹ đều mắc bệnh này.
• Một số loại thuốc: Các loại thuốc có tác dụng an thần có thể đẩy con người vào trạng thái ngủ làm tăng nguy cơ mắc chứng mộng du.
• Rượu: Uống rượu vào buổi tối có thể tạo ra sự mất ổn định trong các giai đoạn ngủ của một người và có thể làm tăng nguy cơ mộng du.
• Chấn thương não: Các tình trạng ảnh hưởng đến não, bao gồm sưng não (viêm não), có thể là nguyên nhân gây mộng du.
• Sốt: Ở trẻ em, sốt được cho là nguyên nhân khiến mộng du dễ xảy ra hơn và có thể liên quan đến việc tăng số lượng các cơn kích động do bệnh tật gây ra trong đêm.
• Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA): OSA là một chứng rối loạn giấc ngủ trong đó đường thở bị tắc nghẽn, gây ra những cơn khó thở ngắn trong khi ngủ. Những lần tạm dừng này, có thể xảy ra hàng chục lần mỗi đêm, gây ra sự gián đoạn giấc ngủ có thể dẫn đến mộng du.
• Hội chứng chân không yên (RLS): RLS là một loại rối loạn giấc ngủ gây ra cảm giác thôi thúc mạnh mẽ cử động chân tay, đặc biệt là chân khi nằm. Nó gây ra sự thức giấc vào ban đêm và từ đó một người có thể rơi vào giai đoạn mộng du.
• Căng thẳng: Nhiều loại căng thẳng khác nhau có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ, bao gồm khiến giấc ngủ bị phân mảnh hơn hoặc Căng thẳng có thể là về thể chất, chẳng hạn như do đau đớn hoặc cảm xúc. Một số loại căng thẳng có thể liên quan đến sự khó chịu hoặc thay đổi, chẳng hạn như khi đi du lịch và ngủ ở một nơi xa lạ.

Hầu hết mộng du bắt đầu từ thời thơ ấu nhưng tình trạng này cũng có thể bắt đầu ở tuổi trưởng thành. Chứng mộng du ở trẻ nhỏ sẽ kết thúc khi bước vào độ tuổi thanh thiếu niên. Mặt khác, nhiều người ở độ tuổi trưởng thành vẫn có thể sẽ mắc phải tình trạng mộng du.

Căng thẳng là một trong nhũng nguyên nhân gây ra mộng du - Ảnh: Internet

CHẨN ĐOÁN CHỨNG MỘNG DU VÀ THỜI ĐIỂM CẦN GẶP BÁC SĨ

Những cơn mộng du thỉnh thoảng không phải là nguyên nhân đáng lo ngại và thường tự khỏi. Bạn có thể chỉ cần đề cập đến chứng mộng du khi khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sức khỏe cho trẻ. Tuy nhiên, hãy tham khảo ý kiến ​​bác sĩ nếu các cơn mộng du:

• Xảy ra thường xuyên - ví dụ, nhiều hơn một đến hai lần một tuần hoặc vài lần một đêm
• Dẫn tới hành vi nguy hiểm hoặc gây thương tích cho người mộng du hoặc người khác
• Gây gián đoạn giấc ngủ đáng kể cho các thành viên trong gia đình hoặc người mộng du
• Dẫn đến các triệu chứng buồn ngủ quá mức vào ban ngày hoặc các vấn đề về chức năng.
• Bắt đầu lần đầu tiên khi trưởng thành
• Tiếp tục những năm thiếu niên của con bạn

Các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ thường chẩn đoán mộng du dựa trên mô tả về những gì người bệnh đã làm hoặc cách họ hành động khi mộng du. Những người xung quanh chứng kiến ​​chứng mộng du có thể cung cấp những thông tin hữu ích giúp chẩn đoán chính xác tình trạng này. Các video được quay trên điện thoại hoặc trên hệ thống bảo mật cũng có thể hữu ích vì chứng mộng du không xảy ra hàng đêm nên khó có thể ghi lại trong một nghiên cứu về giấc ngủ.

CHỨNG MỘNG DU ĐIỀ U TRỊ NHƯ THẾ NÀO?

Việc điều trị chứng mộng du phụ thuộc vào độ tuổi của bệnh nhân, tần suất xảy ra và mức độ nguy hiểm hoặc gây khó chịu của các giai đoạn.

Trong nhiều trường hợp, mộng du không cần điều trị tích cực vì các cơn mộng du rất hiếm gặp và ít gây nguy hiểm cho người ngủ hoặc những người xung quanh. Các cơn mộng du thường ít xảy ra hơn theo độ tuổi, vì vậy đối với một số người, mộng du sẽ tự khỏi mà không cần điều trị bằng bất kỳ liệu pháp cụ thể nào.

Khi cần thực hiện các bước để giải quyết chứng mộng du, có một số phương pháp có thể được đưa vào kế hoạch điều trị bao gồm:

Loại bỏ rủi ro xung quanh

Giảm thiểu nguy hiểm, loại bỏ rủi ro là điều quan trọng cần cân nhắc đối với những người mộng du. Một số cách có thể giữ an toàn cho người mộng du bao gồm:

• Giữ các vật sắc nhọn hoặc vũ khí ở nơi xa và ngoài tầm với
• Đóng và chốt cửa ra vào và cửa sổ
• Loại bỏ các nguy cơ vấp ngã trên sàn
• Lắp đặt đèn có cảm biến chuyển động
• Nếu cần thiết, hãy lắp đặt chuông cửa hoặc chuông báo thức tắt nếu một người ra khỏi giường

Điều trị nguyên nhân cơ bản

Nếu chứng mộng du gắn liền với một chứng rối loạn tiềm ẩn như OSA hoặc RLS, hãy điều trị các chứng bệnh này trước và mộng du sẽ biến mất. Tương tự, nếu việc sử dụng thuốc an thần hoặc các loại thuốc khác góp phần gây mộng du, bác sĩ có thể khuyên bạn nên thay đổi liều lượng hoặc chuyển sang loại thuốc khác.

Dự đoán sự thức tỉnh

Sự thức tỉnh có thể đoán trước là việc đánh thức ai đó dậy ngay trước khi cơn mộng du có thể xảy ra. Vì mộng du có liên quan đến một giai đoạn ngủ cụ thể nên nó thường xảy ra vào cùng một thời điểm mỗi đêm. Đánh thức ai đó ngay trước thời điểm mộng du sẽ ngăn họ khỏi các rủi ro có thể xảy đến khi ra ngoài trong tình trạng mất ý thức.

Cải thiện vệ sinh giấc ngủ

Vệ sinh giấc ngủ đề cập đến môi trường và thói quen liên quan đến giấc ngủ của một người. Vệ sinh giấc ngủ kém, chẳng hạn như có lịch ngủ không nhất quán hoặc uống cà phê hoặc rượu gần giờ đi ngủ có thể góp phần gây ra các vấn đề về giấc ngủ và thiếu ngủ. Ngoài ra, điều quan trọng là sử dụng loại nệm tốt nhất cho nhu cầu của bạn, có tính đến tư thế ngủ và thể trạng của bạn.

Cải thiện vệ sinh giấc ngủ sẽ khuyến khích giấc ngủ ổn định và đáng tin cậy hơn đồng thời giảm nguy cơ thiếu ngủ có thể gây mộng du.

Trị liệu hành vi nhận thức

Trị liệu hành vi nhận thức (CBT) là một hình thức trị liệu bằng trò chuyện nhằm chống lại những suy nghĩ và hành động tiêu cực. CBT điều trị chứng mất ngủ (CBT-I) đã chứng minh tính hiệu quả trong việc cải thiện giấc ngủ, thường bằng cách điều chỉnh lại cách một người nghĩ về giấc ngủ. Sự thích ứng của CBT tồn tại đối với căng thẳng và lo lắng, và việc áp dụng CBT cẩn thận, bao gồm các kỹ thuật thư giãn, có thể giúp ngăn ngừa các cơn mộng du liên quan đến căng thẳng.

Thuốc

Khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả, thuốc có thể được xem xét để ngăn chặn chứng mộng du, ví dụ bao gồm các thuốc benzodiazepin và thuốc chống trầm cảm. Nghiên cứu ban đầu đã chỉ ra rằng melatonin cũng có thể hữu ích trong việc giải quyết chứng mộng du.

Bất kỳ loại thuốc nào, dù là thuốc kê đơn hay không kê đơn, đều có những lợi ích và rủi ro tiềm ẩn và bác sĩ là người có thẩm quyền tốt nhất để xác định xem liệu loại thuốc đó có phù hợp với tình huống cụ thể của bất kỳ người nào hay không.

Nếu tình trạng mộng du ngày càng trở nên nguy hiểm và khiến người bệnh cũng như những người xung quanh chịu ảnh hưởng tiêu cực, hãy ĐẶT LỊCH KHÁM với các chuyên gia tại Phòng khám Chuyên khoa Yên Hòa để được hỗ trợ chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Nguồn tham khảo:

• https://www.osmosis.org/answers/somnambulism
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14292-sleepwalking
• https://www.sleepfoundation.org/parasomnias/sleepwalkinghttps://www.sleepfoundation.org/parasomnias/sleepwalking
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sleepwalking/symptoms-causes/syc-20353506