Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 5–10% dân số toàn cầu từng trải qua ít nhất một lần gặp ảo giác, không chỉ ở người mắc bệnh tâm thần mà cả ở người bình thường khi cơ thể và tinh thần rơi vào trạng thái kiệt quệ.

Vấn đề là: ảo giác không giống nhau ở tất cả mọi người. Có người nghe thấy âm thanh, người khác lại thấy hình ảnh không có thật, người cảm thấy bị chạm vào dù không ai ở đó, thậm chí có người trải nghiệm sự biến dạng về không gian và màu sắc.

Hiểu đúng về các loại ảo giác chính là bước đầu để bạn, hoặc người thân nhận diện chính xác điều gì đang xảy ra với mình, và biết khi nào cần sự giúp đỡ y khoa khẩn cấp.

>>> Xem chi tiết: Rối Loạn Tâm Lý Có Nguy Hiểm Không? Tất Tần Tật Những Điều Bạn Cần Biết

Phân loại ảo giác theo giác quan – Khi não bộ “vẽ lại” thế giới bằng sai lệch cảm nhận

Bộ não là nơi xử lý mọi thông tin từ thế giới bên ngoài. Nhưng khi nó “trục trặc”, các giác quan bắt đầu phát ra những tín hiệu giả – và người bệnh tin chúng là thật. Mỗi người trong chúng ta đều nhìn thế giới qua năm giác quan: nghe, nhìn, chạm, nếm, ngửi. Khi ảo giác xuất hiện, những cảm nhận quen thuộc nhất trở nên méo mó, lạ lẫm – như thể não bộ đang “vẽ lại” thế giới theo một bản đồ sai lệch.

1. Ảo giác thính giác

Đây là loại ảo giác phổ biến nhất. Bạn có thể nghe thấy những tiếng nói lạ – đôi khi thì thầm, đôi khi gắt gỏng, đôi khi như một người đang trò chuyện với bạn suốt cả ngày. Chúng có thể gọi tên bạn, nói những điều không ai khác biết, hoặc tệ hơn – chỉ trích, ra lệnh, khiến bạn sợ hãi.

Bạn biết không có ai thật sự đang nói. Nhưng bạn nghe rõ. Quá rõ. Và điều đó khiến bạn bắt đầu né tránh mọi người, thu mình lại. Bởi bạn không dám kể, vì sợ họ nghĩ mình có vấn đề.

Thực tế, ảo giác thính giác không phải là thứ “ảo tưởng yếu đuối”. Nó thường là biểu hiện đầu tiên của các rối loạn tâm thần như tâm thần phân liệt, trầm cảm loạn thần, hoặc stress hậu sang chấn kéo dài. Tiếng nói ấy không phải do bạn bịa ra. Đó là tiếng vọng của một hệ thần kinh đang quá tải.

2. Ảo giác thị giác

Bạn thấy một cái bóng vụt qua, nhưng không ai khác phản ứng. Bạn mở mắt lúc nửa đêm và thấy một người đứng ở chân giường. Có lúc, bạn thấy cả một khung cảnh – rất cụ thể, rất thật – dù chỉ mình bạn đang trải qua.

Điều khiến người mắc ảo giác thị giác đau lòng nhất… không phải là hình ảnh họ thấy, mà là việc không ai tin họ. Loại ảo giác này thường liên quan đến rối loạn lo âu, loạn thần, hoặc thậm chí là các tổn thương thực thể như động kinh thùy chẩm, u não, hoặc nhiễm trùng thần kinh. Nếu bạn từng thấy những điều không ai thấy – đừng cố dập tắt nó bằng cách tự mắng mỏ bản thân. Hãy lắng nghe nó một cách nghiêm túc.

Phân loại ảo giác theo giác quan

3. Ảo giác xúc giác

Có người nói: họ thấy như kiến bò dưới da. Có người cảm giác có ai đó đang xoa nhẹ lưng mình – vào lúc nửa đêm. Có người thấy bị đâm, bị cào, bị rút một luồng điện chạy dọc sống lưng.

Không ai tin. Họ tự đi khám da liễu, thần kinh, xét nghiệm máu. Kết quả bình thường. Nhưng họ vẫn thấy rõ ràng những gì mình cảm nhận. Ảo giác xúc giác thường khiến người bệnh sợ chính cơ thể mình. Họ trở nên hoang mang, tự soi gương, tự kiểm tra vết xước, lo sợ có “thứ gì đó” đang xâm nhập vào trong người.

Loại ảo giác này thường gắn với rối loạn stress hậu sang chấn (PTSD), trầm cảm nặng, hoặc rối loạn lo âu nghiêm trọng. Nếu bạn đang sống trong trạng thái như vậy – điều bạn cần không phải là bôi thuốc… mà là được gỡ bỏ cảm giác bị ám ảnh từ bên trong.

4. Ảo giác vị giác và khứu giác

Bạn có thể cảm thấy trong miệng mình có vị lạ – tanh, đắng, kim loại. Bạn có thể ngửi thấy mùi cháy khét, mùi máu, mùi tử khí, mùi thuốc súng… không gian xung quanh thì vẫn im lặng, trong lành.

Loại ảo giác này rất dễ khiến người bệnh rơi vào trạng thái sợ hãi, mất phương hướng, tự hoài nghi chính mình. Nhiều người lo lắng mình sắp bị “ám”, hoặc bị nhiễm độc. Nhưng sâu xa hơn, đây lại là dấu hiệu sớm của những tổn thương vùng thái dương, hoặc những bất thường trong hệ thần kinh trung ương.

Ảo giác không gian, màu sắc và hình dạng – Khi thế giới bị bóp méo qua lăng kính thần kinh

Không phải bạn nhìn thấy những điều không tồn tại. Mà là bạn đang nhìn thế giới theo một cách khác – sai lệch, bất thường, và lạ lẫm đến mức khiến chính bạn cũng hoang mang.

Có người thấy mình trôi bồng bềnh giữa căn phòng. Có người thấy mọi thứ như phình to, thu nhỏ, đảo lộn phương hướng.  Mọi cảm nhận về không gian, kích thước, chiều hướng... bỗng trở nên mơ hồ – như thể bạn đang sống trong một thực tại bị gập lại, méo mó, không thể gọi tên.

Ảo giác không gian, màu sắc, hình dạng

1. Ảo giác về không gian

Bạn bước vào căn phòng quen thuộc, nhưng lại thấy mọi thứ như nghiêng đi. Trần nhà như hạ xuống, khoảng cách như bị kéo giãn, cơ thể bạn thì bỗng nhẹ bẫng như đang lơ lửng.

Ảo giác về không gian khiến người bệnh mất phương hướng, hoang mang trong chính không gian sống của mình. Có người sợ ra khỏi nhà. Có người phải bám vào tường để giữ thăng bằng, vì không còn phân biệt được đâu là thật – đâu là cảm giác đang đánh lừa họ.

2. Ảo giác về kích thước

Có lúc bạn cảm thấy bàn tay mình to bất thường. Có lúc, gương mặt người đối diện như thu nhỏ lại, như thể bạn đang nhìn mọi vật qua một tấm gương phồng méo mó.

Sự biến dạng về kích thước có thể đến rất nhanh, thoáng qua trong vài giây, nhưng đủ để khiến bạn chao đảo, mất kết nối với không gian xung quanh. Loại ảo giác này thường đi kèm với rối loạn thị giác thần kinh, đau nửa đầu thị giác, hoặc tổn thương vùng vỏ não xử lý cảm giác.

3. Ảo giác về chiều hướng

Bạn không biết mình đang đứng thẳng hay nghiêng. Khi bước đi, bạn có thể thấy mặt đất nhô lên, lún xuống, hoặc mọi vật xung quanh như đang quay tròn.

Đây là dạng ảo giác thường đi kèm với các vấn đề về tiền đình, rối loạn chức năng não bộ hoặc tổn thương vùng điều phối vận động. Người bệnh dễ vấp ngã, mất cân bằng, hoặc sợ hãi môi trường xung quanh đến mức không dám ra ngoài.

Ảo giác liên quan đến giấc ngủ – Những hình ảnh hiện lên giữa tỉnh và mê

Có những ảo giác không xuất hiện khi bạn tỉnh táo, mà lặng lẽ len vào giữa ranh giới mong manh của giấc ngủ. Lúc vừa nhắm mắt. Lúc vừa tỉnh dậy. Lúc cơ thể bất động nhưng tâm trí vẫn hoảng loạn.

Bạn không biết đó là mơ, hay thật. Chỉ biết, nỗi sợ thì rất rõ – và không ai khác cảm nhận được ngoài chính bạn.

Ảo giác liên quan đến giấc ngủ 

1. Ảo giác lúc sắp ngủ (Hypnagogic hallucinations)

Bạn vừa nhắm mắt, tâm trí vẫn tỉnh táo, thì hình ảnh bắt đầu xuất hiện: tiếng nói lặp lại, bóng đen vụt qua, cảm giác rơi xuống – như thể ai đó đang dắt bạn vào một giấc mơ không mời mà đến.

Đây là dạng ảo giác thường gặp nhất trong giai đoạn chuyển từ thức sang ngủ. Nó có thể đến rất nhanh, rất sống động, và để lại cảm giác bất an kéo dài ngay cả khi bạn đã tỉnh giấc. Ở người khỏe mạnh, hiện tượng này có thể thoáng qua. Nhưng nếu lặp lại thường xuyên, kèm theo mệt mỏi ban ngày, mất ngủ kinh niên – đó có thể là dấu hiệu của rối loạn giấc ngủ REM hoặc stress kéo dài ảnh hưởng đến thần kinh trung ương.

2. Ảo giác khi vừa tỉnh giấc (Hypnopompic hallucinations)

Bạn choàng tỉnh sau một giấc ngủ không sâu – và thấy những thứ không nên có: tiếng bước chân, ánh đèn nhấp nháy, ai đó đang nhìn bạn chằm chằm trong bóng tối. Thực tế đã quay trở lại, nhưng ảo ảnh vẫn còn đó – chồng lấn lên cả thế giới đang sáng dần trước mắt.

Ảo giác lúc tỉnh giấc thường khiến người bệnh loạn nhịp sinh hoạt, sợ ngủ, hoặc sợ chính căn phòng của mình. Nó là một trong những biểu hiện đặc trưng của rối loạn phân ly trong giấc ngủ, hoặc dấu hiệu cảnh báo sớm rối loạn cảm xúc tiềm ẩn.

3. Gặp ảo giác khi ngủ – dấu hiệu của rối loạn giấc ngủ nặng hoặc bệnh lý thần kinh

Nếu bạn thường xuyên gặp những giấc mơ thật đến mức không phân biệt được đâu là mơ – đâu là tỉnh, nếu bạn hay thấy mình tỉnh giấc trong trạng thái bị đè nén, tê liệt, hoặc mất kiểm soát, thì đó không chỉ là “một đêm ngủ không ngon”.

Ảo giác liên quan đến giấc ngủ – khi lặp lại liên tục, kèm theo mệt mỏi kéo dài, mất tập trung, thay đổi cảm xúc – chính là tiếng cảnh báo từ hệ thần kinh. Bạn có thể đang gặp các vấn đề như: rối loạn hành vi giấc ngủ REM, động kinh giấc ngủ, rối loạn phân ly, hoặc loạn thần tiềm ẩn chưa được chẩn đoán.

Các loại ảo giác đặc biệt – Khi não bộ dựng nên “thực tại riêng”

Không phải mọi ảo giác đều thuộc về những gì bạn nghe, thấy hay chạm vào.

Có những loại ảo giác lặng lẽ hơn, kỳ dị hơn – và khiến người bệnh rơi vào một “thực tại phụ” do chính não bộ tự tạo ra. Dưới đây là một vài dạng ảo giác đặc biệt – hiếm gặp nhưng nguy hiểm vì dễ bị bỏ qua, hoặc nhầm lẫn với mê tín, rối loạn tâm linh, hay suy nghĩ “kỳ lạ” của người bệnh.

Các loại ảo giác đặc biệt

1. Ảo giác vòng cung

Người bệnh thường mô tả thấy những vệt sáng cong hình bán nguyệt, lượn quanh tầm nhìn – có khi là tia sáng trắng, có khi là ánh tím nhấp nháy, đôi lúc chuyển động như đèn chớp.

Dạng ảo giác này thường xảy ra trước cơn đau nửa đầu thị giác hoặc các rối loạn thần kinh thị giác. Nhiều người lầm tưởng là “vấn đề ở mắt”, nhưng thực chất, vấn đề nằm ở não – nơi xử lý tín hiệu thị giác bị quá tải hoặc chèn ép.

2. Ảo giác màu xanh

Một số người đột ngột thấy mọi vật đều phủ một lớp màu xanh dương – có người chỉ thoáng qua vài phút, có người lặp lại nhiều lần trong ngày.

Ảo giác này có thể liên quan đến rối loạn thần kinh thị giác, rối loạn xử lý màu ở vùng chẩm não, hoặc tổn thương mạch máu não nhẹ. Trong một số trường hợp, đây là dấu hiệu cảnh báo sớm của biến chứng sau tai biến.

3. Ảo giác giả

Bạn nghe tiếng nói, thấy hình ảnh, cảm nhận cảm giác kỳ lạ… nhưng vẫn biết: “đó là do mình tưởng tượng ra”. Bạn phân biệt được đâu là thật – đâu là không thật. Nhưng không vì thế mà bạn bớt sợ. Ngược lại, chính việc ý thức được mình đang ảo giác lại khiến bạn lo lắng nhiều hơn.

Ảo giác giả là dạng ảo giác mà người bệnh còn giữ được phần nào phán đoán thực tại, nhưng vẫn bị chi phối mạnh về cảm xúc. Thường xuất hiện ở giai đoạn đầu của trầm cảm loạn thần, rối loạn phân ly, stress kéo dài, hoặc tổn thương tâm lý sau biến cố.

Tại sao cần nhận diện đúng loại ảo giác để điều trị kịp thời

Ảo giác không chỉ là cảm giác lạ. Nó là tín hiệu cảnh báo. Là dấu hiệu cho thấy não bộ – trung tâm điều khiển mọi cảm xúc, hành vi, cảm nhận – đang có trục trặc, và bạn không thể tiếp tục phớt lờ được nữa.

Mỗi loại ảo giác – dù là thính giác, thị giác, hay cảm giác méo mó về không gian, hình dạng đều gợi ý về một nhóm nguyên nhân riêng. Có loại liên quan đến tổn thương thần kinh thực thể. Có loại gắn với trầm cảm, loạn thần, rối loạn phân ly. Có loại là cảnh báo sớm cho u não, viêm não, hoặc biến chứng sau tai biến. Và cũng có những loại tưởng như vô hại, nhưng là bước đầu của một chuỗi rối loạn ngày càng phức tạp.

Điều đáng lo không nằm ở việc “thấy gì, nghe gì” – mà ở chỗ bạn không đi khám, không được chẩn đoán, và không có ai thực sự hiểu bạn đang trải qua điều gì.

Nhiều người mắc ảo giác vẫn đi làm, vẫn sinh hoạt, vẫn “ổn” trong mắt người khác. Nhưng bên trong là một thế giới hỗn loạn mà họ phải tự gồng gánh mỗi ngày. Đến khi mọi thứ sụp đổ – thì đã quá muộn.

Nhận diện đúng – là bước đầu để kiểm soát. Điều trị đúng – là cơ hội để bạn lấy lại thực tại của mình, trước khi nó trôi đi quá xa.

Tại sao cần nhận diện đúng loại ảo giác để điều trị kịp thời

Không ai mong nghe thấy điều không có thật. Không ai muốn nhìn thấy những thứ không ai khác nhìn thấy. Nhưng nếu điều đó đang xảy ra với bạn – đừng xem nhẹ.

Ảo giác, dù ở dạng nào, cũng là dấu hiệu cho thấy hệ thần kinh đang rối loạn. Càng nhận diện sớm, khả năng phục hồi càng cao. Việc tìm hiểu qua mạng chỉ giúp bạn bớt hoang mang tạm thời. Muốn chẩn đoán chính xác, bắt buộc phải khám trực tiếp với bác sĩ chuyên khoa. Bởi có những điều chỉ thấy được qua ánh mắt, cách nói, biểu cảm và phản xạ trong cuộc trò chuyện thực tế.

Yên Hòa Clinic - Địa chỉ khám tâm thần uy tín

Tại Yên Hòa Clinic, chúng tôi không điều trị theo triệu chứng, mà điều trị theo từng con người cụ thể. Mỗi ca được đánh giá toàn diện bằng hệ thống chuyên sâu, để đưa ra phác đồ cá nhân hóa – giúp bạn kiểm soát ảo giác, ổn định tâm trí và trở lại thực tại một cách an toàn, bền vững. “Đừng trì hoãn. Hãy đến khám ngay. Trực tiếp. Càng sớm càng tốt.”  Bởi đôi khi, chỉ một cuộc hẹn đúng lúc có thể thay đổi cả hành trình sống còn của bạn. Đặt lịch khám tại Yên Hòa Clinic ngay hôm nay. Bởi cảm xúc xứng đáng được quan tâm như chính sinh mệnh của bạn.

🏠 Địa chỉ: Số 11 i4, Ngõ 35 Trần Kim Xuyến, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
☎ Hotline: 0983. 188. 689 hoặc 0866. 188. 689
🌐 Website: https://phongkhamyenhoa.vn