Chán ăn tâm thần: căn bệnh có thể bạn đang mắc phải

04/07/2024 18:29

Chán ăn tâm thần là một chứng rối loạn ăn uống nghiêm trọng và có khả năng đe dọa tính mạng. Tuy nhiên, hội chứng này có thể điều trị được.

Bài viết được cố vấn bởi ThS.BSNT Nguyễn Thị Anh Thoa - Bác sĩ khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi Trung ương.

Chán ăn tâm thần là một chứng rối loạn ăn uống nghiêm trọng và có khả năng đe dọa tính mạng. Tuy nhiên, hội chứng này có thể điều trị được. Đặc trưng của bệnh chán ăn tâm thần là hạn chế ăn uống quá mức và nỗi sợ hãi tăng cân mãnh liệt. Các phương pháp điều trị bệnh chủ yếu bao gồm liệu pháp tâm lý, tư vấn dinh dưỡng và/hoặc nhập viện.

CHÁN ĂN TÂM THẦN LÀ GÌ?

Chán ăn, hay được biết đến là chán ăn tâm thần, là một dạng rối loạn ăn uống khá phổ biến hiện nay. Người mắc chứng chán ăn thường hạn chế một cách tiêu cực số lượng calo và các loại thực phẩm nạp vào cơ thể hàng ngày. Dù có mong muốn giảm cân “điên cuồng” nhưng họ vẫn không thể duy trì trọng lượng, vóc dáng cơ thể ở mức phù hợp, đồng thời sức khỏe thể chất cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Ngoài việc kén ăn, họ còn tập thể dục liên tục, cố tình nôn thức ăn ngay sau khi ăn xong hoặc lạm dụng thuốc nhuận tràng.

Chán ăn tâm thần cần được điều trị trước khi tình hình trở nên quá nghiêm trọng. Việc giảm cân quá mức hay kén ăn tiêu cực dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng đáng báo động, kéo theo các vấn đề sức khỏe khác. Nguy hiểm hơn, bệnh nhân chán ăn tâm thần có thể tử vong.

Chán ăn có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, giới tính. Bệnh thường ảnh hưởng đến thanh thiếu niên và phụ nữ trẻ, mặc dù nó cũng xảy ra ở nam giới và ngày càng gia tăng ở trẻ em và người lớn tuổi.

TRIỆU CHỨNG CỦA BỆNH CHÁN ĂN TÂM THẦN

Các dấu hiệu và triệu chứng của chứng chán ăn tâm thần có liên quan đến tình trạng đói. Chán ăn cũng bao gồm các vấn đề về cảm xúc và hành vi liên quan đến nhận thức không thực tế về trọng lượng cơ thể và nỗi sợ hãi cực kỳ mạnh mẽ về việc tăng cân hoặc trở nên béo.

Các dấu hiệu để nhận biết một người mắc chứng chán ăn tâm thần được chẩn đoán từ thể chất đến cảm xúc và hành vi. Không phải cứ người gầy là do chán ăn hay kén ăn vì trọng lượng phù hợp ở mỗi cơ thể là khác nhau. Mặt khác, bệnh nhân chán ăn tâm thần thường hay che dấu cân nặng cùng dấu hiệu sức khỏe tiêu cực mà họ đang mắc phải.

Triệu chứng về mặt tinh thần và cảm xúc

Bệnh nhân chán ăn tâm thần luôn cảm thấy bất ổn về cân nặng, vóc dáng, lượng calo… Một số dấu hiệu phổ biến ở người mắc chứng rối loạn ăn uống này bao gồm:

Có nỗi sợ hãi mãnh liệt về việc tăng cân.
Có mối quan tâm ám ảnh về thực phẩm, calo và chế độ ăn kiêng.
Cảm thấy thừa cân hoặc “béo” ngay cả khi bị thiếu cân.
Sợ một số loại thực phẩm hoặc nhóm thực phẩm.
Tự phê bình độc hại vóc dáng, cân nặng của cơ thể
Phủ nhận mức độ nghiêm trọng của việc trọng lượng cơ thể thấp và/hoặc hạn chế ăn uống.
Hay cáu kỉnh và/hoặc chán nản.
Suy nghĩ về việc tự làm hại bản thân hoặc tự tử.

Triệu chứng về mặt hành vi

Từ tinh thần bất ổn, bệnh nhân chán ăn sẽ có những hành vi để “ủng hộ” tư tưởng này, điển hình như:

Thay đổi thói quen ăn uống, chẳng hạn như ăn thức ăn theo một thứ tự nhất định hoặc sắp xếp lại thức ăn trên đĩa.
Sự thay đổi đột ngột trong sở thích ăn kiêng, chẳng hạn như loại bỏ một số loại hoặc nhóm thực phẩm nhất định.
Thường xuyên đưa ra nhận xét về việc cảm thấy “béo” hoặc thừa cân dù đã giảm cân.
Cố ý nôn mửa và/hoặc lạm dụng thuốc nhuận tràng hoặc thuốc lợi tiểu
Đi vệ sinh ngay sau khi ăn xong.
Sử dụng thuốc giảm cân hoặc thuốc ức chế sự thèm ăn.
Tập thể dục bắt buộc và quá mức hoặc tập luyện thể chất khắc nghiệt.
Tiếp tục ăn kiêng ngay cả khi cân nặng của bạn thấp so với giới tính, chiều cao và tầm vóc của bạn.
Nấu bữa ăn cho người khác chứ không phải cho chính bạn.
Mặc quần áo rộng rãi và/hoặc mặc nhiều lớp để che giấu việc giảm cân và giữ ấm.
Rút lui khỏi bạn bè và các sự kiện xã hội.

Bệnh nhân chán ăn tâm thần không duy trì trọng lượng cơ thể phù hợp dựa trên chiều cao, tuổi tác, giới tính, tầm vóc - Ảnh: Internet

Triệu chứng về mặt thể chất

Dấu hiệu thể chất rõ ràng nhất của chứng chán ăn là trọng lượng cơ thể thấp so với chiều cao, giới tính và tầm vóc của một người. Tuy nhiên, điều quan trọng là ai đó có thể mắc chứng biếng ăn mà không bị thiếu cân. Một số dấu hiệu về cơ thể của người chán ăn tâm thần gồm có:

Giảm cân đáng kể trong vài tuần hoặc vài tháng.
Không duy trì trọng lượng cơ thể phù hợp dựa trên chiều cao, tuổi tác, giới tính, tầm vóc và sức khỏe thể chất của bạn.
Thay đổi không giải thích được về đường cong tăng trưởng hoặc chỉ số khối cơ thể (BMI) ở trẻ em và thanh thiếu niên vẫn đang phát triển.

Ngoài các dấu hiệu chán ăn liên quan đến cân nặng, người bệnh còn có các triệu chứng rõ ràng của tình trạng suy dinh dưỡng.

Chóng mặt và/hoặc ngất xỉu.
Cảm thấy mệt.
Nhịp tim chậm (nhịp tim chậm) hoặc nhịp tim không đều (loạn nhịp tim).
Huyết áp thấp (hạ huyết áp).
Khả năng tập trung và tập trung kém.
Lúc nào cũng cảm thấy lạnh.
Vắng kinh (vô kinh) hoặc kinh nguyệt không đều.
Hụt hơi.
Đầy hơi và/hoặc đau bụng.
Yếu cơ và mất khối lượng cơ.
Da khô, móng giòn và/hoặc tóc mỏng.
Vết thương khó lành và bệnh tật thường xuyên.
Màu xanh hoặc tím của bàn tay và bàn chân.

NGUYÊN NHÂN CỦA BỆNH CHÁN ĂN TÂM THẦN

Chán ăn và tất cả các chứng rối loạn ăn uống đều là những tình trạng phức tạp. Nhiều nghiên cứu cho thấy, sự kết hợp của một số yếu tố di truyền, đặc điểm tâm lý và yếu tố môi trường, đặc biệt là yếu tố văn hóa xã hội, có thể là nguyên nhân gây ra chán ăn tâm thần.

Di truyền

Nghiên cứu cho thấy khoảng 50% đến 80% nguy cơ mắc chứng rối loạn ăn uống là do di truyền. Những người có anh, chị, em hoặc cha mẹ mắc chứng rối loạn ăn uống có nguy cơ mắc hội chứng này cao gấp 10 lần. Mặt khác, sự thay đổi các chất dẫn truyền thần kinh, chẳng hạn như serotonin và dopamine, có thể ảnh hưởng đến sự thèm ăn, tâm trạng và động lực ăn uống của nhiều người.

Chấn thương

Nhiều chuyên gia tin rằng, việc đối phó với cảm giác đau đớn là nguyên nhân gây ra tình trạng biếng ăn, hay tệ hơn là chán ăn tâm thần. Ví dụ, người bị lạm dụng thể chất hoặc vừa trải qua một tai nạn nghiêm trọng có thể sinh ra các dấu hiệu ban đầu của chứng chán ăn.

Môi trường và văn hóa

Nhiều nền văn hóa trên thế giới lý tưởng hóa hình ảnh một vóc dáng chuẩn - đẹp, thường là những cơ thể gầy gò, mỏng manh. Bên cạnh đó, văn hóa và hình ảnh đại chúng trên các phương tiện truyền thông và quảng cáo thường gắn sự gầy gò với sự nổi tiếng, thành công, sắc đẹp và hạnh phúc. Điều này có thể góp phần khiến ai đó mắc chứng biếng ăn.

Áp lực từ bạn bè

Đặc biệt đối với trẻ em và thanh thiếu niên, áp lực từ bạn bè có thể là một sức mạnh rất lớn. Việc bị trêu chọc, bắt nạt hoặc chế giễu vì ngoại hình hoặc cân nặng có thể góp phần làm phát triển chứng biếng ăn.

Sức khỏe cảm xúc

Chủ nghĩa hoàn hảo, hành vi bốc đồng và những mối quan hệ khó khăn đều có thể đóng vai trò làm giảm lòng tự trọng và nhận thức về giá trị bản thân của một người. Điều này có thể khiến họ dễ mắc chứng biếng ăn.

Không có nguyên nhân duy nhất dẫn đến chứng rối loạn ăn uống hoặc chán ăn. Đối với nhiều người, hành vi ăn uống thất thường (còn gọi là “ăn uống không điều độ”) là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến họ mắc kẹt trong tình trạng chán ăn tâm thần.

Biến chứng của chán ăn tâm thần

Chán ăn có thể có nhiều biến chứng. Ở mức độ nghiêm trọng nhất, nó có thể gây tử vong. Cái chết có thể xảy ra đột ngột - ngay cả khi một người không bị thiếu cân trầm trọng. Điều này có thể là do nhịp tim bất thường (loạn nhịp tim) hoặc mất cân bằng chất điện giải - các khoáng chất như natri, kali và canxi giúp duy trì sự cân bằng chất lỏng trong cơ thể bạn.

Một số biến chứng khác của chán ăn tâm thần gồm có:

Thiếu máu
Các vấn đề về tim, chẳng hạn như sa van hai lá, nhịp tim bất thường hoặc suy tim
Mất xương (loãng xương), làm tăng nguy cơ gãy xương
Mất cơ bắp
Ở nữ giới, không có kinh
Ở nam giới, testosterone giảm
Các vấn đề về đường tiêu hóa, chẳng hạn như táo bón, đầy hơi hoặc buồn nôn
Bất thường về điện giải, chẳng hạn như nồng độ kali, natri và clorua trong máu thấp
Vấn đề về thận

Nếu một người mắc chứng biếng ăn bị suy dinh dưỡng nặng, mọi cơ quan trong cơ thể đều có thể bị tổn thương, bao gồm não, tim và thận. Thiệt hại này có thể không thể hồi phục hoàn toàn, ngay cả khi chứng chán ăn được kiểm soát.

Ngoài nhiều biến chứng về thể chất, những người mắc chứng biếng ăn còn thường mắc các chứng rối loạn sức khỏe tâm thần khác. Chúng có thể bao gồm:

Trầm cảm, lo âu và các rối loạn tâm trạng khác
Rối loạn nhân cách
Rối loạn ám ảnh cưỡng chế
Lạm dụng rượu và chất kích thích
Tự gây thương tích, có ý định tự tử hoặc cố gắng tự sát

CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ CHÁN ĂN TÂM THẦN PHỔ BIẾN

Thách thức lớn nhất trong việc điều trị chứng biếng ăn là giúp người bệnh nhận ra và chấp nhận rằng họ mắc bệnh. Nhiều người mắc chứng biếng ăn phủ nhận việc họ mắc chứng rối loạn ăn uống. Họ thường chỉ tìm cách điều trị y tế khi tình trạng của họ nghiêm trọng hoặc đe dọa đến tính mạng. Đây là lý do tại sao việc chẩn đoán và điều trị chứng chán ăn ở giai đoạn đầu lại quan trọng.

Các lựa chọn điều trị sẽ khác nhau tùy theo nhu cầu của từng bệnh nhân. Chăm sóc nội trú (chăm sóc ngoại trú) hoặc nhập viện tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe tâm thần và y tế hiện tại của họ. Điều trị chứng chán ăn thường bao gồm sự kết hợp của:

Tâm lý trị liệu.
Thuốc.
Tư vấn dinh dưỡng.
Liệu pháp nhóm và/hoặc gia đình.
Nhập viện.

Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là một loại hình tư vấn cá nhân tập trung vào việc thay đổi suy nghĩ (liệu pháp nhận thức) và hành vi (liệu pháp hành vi) của người mắc chứng rối loạn ăn uống. Điều trị bao gồm các kỹ thuật thực tế để phát triển thái độ lành mạnh đối với thực phẩm và cân nặng, cũng như các phương pháp thay đổi cách con người phản ứng với các tình huống khó khăn.

Tư vấn dinh dưỡng

Tư vấn dinh dưỡng là một chiến lược giúp điều trị chứng chán ăn bao gồm những điều sau:

Dạy một cách tiếp cận lành mạnh với thực phẩm và cân nặng.
Giúp khôi phục mô hình ăn uống bình thường.
Dạy về tầm quan trọng của dinh dưỡng và chế độ ăn uống cân bằng.
Khôi phục mối quan hệ lành mạnh với thực phẩm và ăn uống.
Liệu pháp nhóm và/hoặc gia đình

Sự hỗ trợ của gia đình là rất quan trọng để điều trị chứng biếng ăn thành công. Các thành viên trong gia đình phải hiểu chứng rối loạn ăn uống và nhận biết các dấu hiệu, triệu chứng của nó.

Những người mắc chứng rối loạn ăn uống cũng có thể được hưởng lợi từ liệu pháp nhóm, nơi họ có thể tìm thấy sự hỗ trợ và thảo luận cởi mở về cảm xúc cũng như mối quan tâm của mình với những người khác có chung trải nghiệm.

Nhập viện

Có thể cần phải nhập viện để điều trị tình trạng sụt cân nghiêm trọng dẫn đến suy dinh dưỡng và các biến chứng nghiêm trọng khác về sức khỏe thể chất hoặc tinh thần, chẳng hạn như rối loạn tim, trầm cảm nghiêm trọng và có ý nghĩ hoặc hành vi tự tử.

CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ BIẾNG ĂN TÂM THẦN TẠI PHÒNG KHÁM CHUYÊN KHOA YÊN HÒA

Với đội ngũ các chuyên gia tâm thần hàng đầu Hà Nội, Phòng khám Chuyên khoa Yên Hòa là địa chỉ uy tín thăm khám và điều trị theo phác đồ cá nhân hóa cho người bệnh chán ăn tâm thần. Ưu điểm của Phòng khám bao gồm: