Bài viết được cố vấn chuyên môn bởi ThS.BSNT Phạm Thành Luân - Bác sĩ Phòng khám SKTT, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội.

Rối loạn ăn uống là hội chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến cả sức khỏe thể chất và tinh thần. Nếu không được điều trị hiệu quả, rối loạn ăn uống trở thành vấn đề lâu dài, nhiều trường hợp dễ dẫn đến tử vong. Các dạng rối loạn ăn uống phổ biến nhất là chán ăn, chứng cuồng ăn và rối loạn ăn uống vô độ.

Với phác đồ điều trị thích hợp, người bệnh có thể quay lại thói quen ăn uống lành mạnh hơn và học những cách suy nghĩ tích cực về thực phẩm cũng như cơ thể của mình. Cùng tìm hiểu những thông tin cần thiết về Rối loạn ăn uống qua bài viết sau đây.

THẾ NÀO LÀ RỐI LOẠN ĂN UỐNG?

Rối loạn ăn uống là một loạt các tình trạng tâm lý khiến bản thân duy trì thói quen ăn uống không lành mạnh. Người bị rối loạn ăn uống có một nỗi ám ảnh lớn về thức ăn, trọng lượng hoặc hình dáng cơ thể.

Trong những trường hợp nghiêm trọng, rối loạn ăn uống có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe, thậm chí dẫn đến tử vong nếu không được điều trị. Trên thực tế, rối loạn ăn uống là một trong những bệnh tâm thần nguy hiểm nhất.

Những người bị rối loạn ăn uống có nhiều triệu chứng khác nhau. Các triệu chứng thường gặp bao gồm hạn chế ăn uống nghiêm trọng, ăn uống quá độ và các hành vi như nôn mửa hoặc tập thể dục quá sức.

Mặc dù chứng rối loạn ăn uống có thể ảnh hưởng đến mọi người thuộc bất kỳ giới tính nào, ở bất kỳ giai đoạn nào trong cuộc đời, nhưng chúng ngày càng phổ biến ở nam giới và những người không theo chuẩn giới tính.

Ai cũng có thể mắc phải chứng rối loạn ăn uống - Ảnh: Sưu tầm

NGUYÊN NHÂN NÀO DẪN ĐẾN TÌNH TRẠNG RỐI LOẠN ĂN UỐNG?

Như đã đề cập, bất cứ ai và ở độ tuổi nào cũng có thể mắc chứng rối loạn ăn uống. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển chứng bệnh tâm thần này bao gồm:

• Lịch sử gia đình: Rối loạn ăn uống có nhiều khả năng xảy ra ở những người có cha mẹ hoặc anh chị em ruột đã và đang mắc bệnh.
• Các vấn đề sức khỏe tâm thần khác: Chấn thương, lo lắng, trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác có thể làm tăng khả năng mắc chứng rối loạn ăn uống.
• Ăn kiêng và nhịn đói: Ăn kiêng thường xuyên là yếu tố gây ra chứng rối loạn ăn uống phổ biến nhất, đặc biệt là với tình trạng cân nặng liên tục tăng giảm khi thực hiện chế độ ăn kiêng mới. 
• Bị bắt nạt do cân nặng: Những người bị trêu chọc hoặc bắt nạt vì cân nặng có nhiều khả năng gặp vấn đề về ăn uống và rối loạn ăn uống. Họ cảm thấy xấu hổ về cân nặng của mình nên có suy nghĩ tiêu cực về việc nạp thức ăn và trở nên cực đoan trong việc ăn uống.
• Căng thẳng: Bắt đầu học đại học, chuyển nhà, tìm một công việc mới hay vấn đề về gia đình mối quan hệ,... những sự thay đổi thường mang lại căng thẳng trong cuộc sống và làm tăng nguy cơ rối loạn ăn uống.

CÁC DẠNG RỐI LOẠN ĂN UỐNG PHỔ BIẾN

Dưới đây là những dạng rối loạn ăn uống phổ biến nhất và các triệu chứng đi kèm.

Chán ăn tâm thần

Chán ăn tâm thần là chứng rối loạn ăn uống được biết đến nhiều nhất, thường xuất hiện từ thời niên thiếu hoặc thanh niên, có xu hướng ảnh hưởng đến nữ giới hơn nam giới.

Các triệu chứng thường gặp của chứng chán ăn tâm thần bao gồm:

• Mô hình ăn uống rất hạn chế
• Nỗi sợ hãi tăng cân hoặc có hành vi tránh tăng cân, mặc dù bị thiếu cân
• Không ngừng theo đuổi thân hình gầy gò và không muốn duy trì cân nặng khỏe mạnh
• Ảnh hưởng nặng nề của trọng lượng cơ thể hoặc hình dáng cơ thể đến lòng tự trọng
• Hình ảnh cơ thể bị bóp méo, bao gồm cả việc phủ nhận việc bị thiếu cân nghiêm trọng

Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là cân nặng không phải là trọng tâm chính để chẩn đoán người mắc chứng chán ăn tâm thần.

Chán ăn tâm thần là chứng rối loạn ăn uống phổ biến nhất - Ảnh: Sưu tầm

Chứng cuồng ăn

Giống như biếng ăn, chứng cuồng ăn có xu hướng phát triển trong thời niên thiếu và tuổi trưởng thành sớm, phổ biến hơn cả ở nữ giới.

Những người mắc chứng cuồng ăn thường xuyên ăn lượng lớn thức ăn bất thường trong khoảng thời gian cụ thể. Mỗi đợt ăn uống vô độ thường tiếp tục cho đến khi người đó trở nên no đến mức khó chịu. Người bệnh thường cảm thấy rằng họ không thể ngừng ăn hoặc kiểm soát lượng ăn.

Những người mắc chứng cuồng ăn sau đó sẽ cố gắng “giải quyết” lượng thức ăn đã tiêu thụ bằng biện pháp cực đoan như: cưỡng bức nôn mửa, nhịn ăn, thuốc nhuận tràng, thuốc lợi tiểu, thụt và tập thể dục quá mức.

Các triệu chứng cuồng ăn rất giống với chán ăn tâm thần. Tuy nhiên, những người mắc chứng cuồng ăn thường duy trì cân nặng tương đối bình thường thay vì giảm cân nhiều.

• Tái phát các đợt ăn uống vô độ với cảm giác thiếu kiểm soát
• Tái phát các hành vi thanh lọc không phù hợp để ngăn ngừa tăng cân
• Lòng tự trọng bị ảnh hưởng quá mức bởi hình dáng và cân nặng
• Sợ tăng cân, mặc dù có cân nặng bình thường

Tác dụng phụ của chứng cuồng ăn bao gồm viêm và đau họng, sưng tuyến nước bọt, mòn men răng, sâu răng, trào ngược axit, kích ứng ruột, mất nước nghiêm trọng và rối loạn nội tiết tố.

Trong trường hợp nghiêm trọng, chứng cuồng ăn cũng có thể tạo ra sự mất cân bằng về mức độ chất điện giải, chẳng hạn như natri, kali và canxi. Điều này có thể gây ra đột quỵ hoặc đau tim.

Rối loạn ăn uống vô  độ

Rối loạn ăn uống vô độ là một trong những bệnh mãn tính phổ biến ở thanh thiếu niên. Những người mắc chứng rối loạn này có các triệu chứng tương tự như chứng cuồng ăn hoặc chứng biếng ăn. Ví dụ, họ thường ăn một lượng lớn thức ăn bất thường trong thời gian tương đối ngắn và cảm thấy thiếu kiểm soát khi ăn uống say sưa.

Những người mắc chứng rối loạn ăn uống vô độ không hạn chế lượng calo hoặc sử dụng các hành vi tiêu hóa, chẳng hạn như nôn mửa hoặc tập thể dục quá mức, để bù đắp cho cơn thèm ăn của họ. Các triệu chứng phổ biến của chứng rối loạn ăn uống vô độ bao gồm:

• Ăn một lượng lớn thức ăn nhanh chóng cho đến khi no đến mức khó chịu, mặc dù không cảm thấy đói
• Cảm thấy thiếu kiểm soát trong các giai đoạn ăn uống vô độ
• Cảm giác đau khổ, chẳng hạn như xấu hổ, ghê tởm hoặc tội lỗi khi nghĩ về hành vi ăn uống vô độ

Những người mắc chứng rối loạn ăn uống vô độ thường tiêu thụ quá nhiều thực phẩm và có thể không lựa chọn thực phẩm bổ dưỡng. Điều này làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như bệnh tim, đột quỵ và tiểu đường loại 2.

Pica

Pica là chứng rối loạn ăn uống liên quan đến việc ăn những thứ không được coi là thực phẩm và không cung cấp giá trị dinh dưỡng. Những người mắc chứng pica thèm những loại không phải thực phẩm như nước đá, bụi bẩn, đất, phấn, xà phòng, giấy, tóc, vải, len, sỏi, bột giặt hoặc bột ngô.

Pica có thể xảy ra ở người lớn, trẻ em và thanh thiếu niên, thường thấy nhất ở những người mắc các bệnh ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày, bao gồm thiểu năng trí tuệ, rối loạn phổ tự kỷ và tâm thần phân liệt.

Những người mắc chứng pica có nguy cơ bị ngộ độc, nhiễm trùng, tổn thương đường ruột và thiếu hụt dinh dưỡng. Tùy thuộc vào chất được ăn vào, loại rối loạn ăn uống này có thể gây tử vong.

PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ VÀ LIỆU PHÁP

Điều quan trọng là phải tìm cách điều trị sớm chứng rối loạn ăn uống. Những người mắc chứng rối loạn ăn uống có nguy cơ tự tử và mắc các chứng rối loạn tâm thần khác (chẳng hạn như trầm cảm hoặc lo âu) hoặc các vấn đề về sử dụng chất gây nghiện.

Người bệnh có thể phục hồi hoàn toàn với kế hoạch điều trị được điều chỉnh theo nhu cầu cá nhân, bao gồm một hoặc nhiều điều sau đây:

• Trị liệu tâm lý cá nhân, nhóm và/hoặc gia đình
• Chăm sóc và theo dõi y tế
• Tư vấn dinh dưỡng
• Thuốc

Người bị rối loạn ăn uống cần cân bằng dinh dưỡng trong bữa ăn của mình - Ảnh: Sưu tầm

Tâm lý trị liệu

Trị liệu dựa vào gia đình, một loại trị liệu tâm lý trong đó cha mẹ của thanh thiếu niên mắc chứng chán ăn tâm thần chịu trách nhiệm cho con ăn, dường như rất hiệu quả trong việc giúp mọi người tăng cân và cải thiện thói quen ăn uống cũng như tâm trạng.

Để giảm hoặc loại bỏ các hành vi ăn uống vô độ, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể được áp dụng. Đây là một loại trị liệu tâm lý khác giúp người bệnh học cách xác định các kiểu suy nghĩ lệch lạc hoặc vô ích. Đồng thời, phương pháp này cũng giúp họ nhận biết và thay đổi những niềm tin không chính xác về ăn uống, câ nặng, thực phẩm.

Thuốc

Các loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần hoặc thuốc ổn định tâm trạng hữu ích trong việc điều trị chứng rối loạn ăn uống và các bệnh đồng thời khác như lo lắng hoặc trầm cảm.

Đừng để rối loạn ăn uống khiến chất lượng cuộc sống giảm đi. Hãy tập thói quen sinh hoạt đúng giờ, ăn uống điều độ để cơ thể khỏe mạnh, có đủ năng lượng và chất dinh dưỡng cần thiết cho các hoạt động hàng ngày.

Nguồn tham khảo:

https://www.healthline.com/nutrition/common-eating-disorders#do-you-have-one

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/eating-disorders/symptoms-causes/syc-20353603 

https://www.nimh.nih.gov/health/topics/eating-disorders