Bạn thương họ. Nhưng bạn cũng bắt đầu sợ. Sợ vì không biết họ đang nhìn thấy điều gì. Sợ vì họ không còn là chính mình. Và sợ nhất… là không ai giải thích cho bạn chuyện gì đang thực sự xảy ra.

Hoang tưởng hay ảo giác? Đâu là ranh giới? Có phải họ đang “bị điên”? Hay chỉ đang mệt mỏi, suy nhược, cần nghỉ ngơi?

Người ta nói bạn phải “thông cảm”, phải “chăm sóc”, phải “đưa đi khám”. Nhưng làm sao bạn có thể làm được tất cả điều đó… nếu chính bạn cũng không hiểu họ đang mắc phải điều gì?

Bài viết này là để bạn không còn mơ hồ, mà là để bạn không còn nhầm lẫn giữa hoang tưởng – nơi người bệnh tin điều không có thật, và ảo giác – nơi người bệnh cảm nhận điều không tồn tại; là để bạn biết khi nào cần lắng nghe, và khi nào phải đưa người thân đến gặp bác sĩ tâm thần càng sớm càng tốt. Vì có những căn bệnh không gây sốt, không chảy máu… nhưng đủ sức kéo cả một con người ra khỏi hiện thực mà không ai hay biết.

>>> Xem chi tiết: Rối Loạn Tâm Lý Có Nguy Hiểm Không? Tất Tần Tật Những Điều Bạn Cần Biết

Cách nhận biết hoang tưởng và ảo giác – Khi người thân thay đổi mà không ai hiểu lý do

Người mắc hoang tưởng và người bị ảo giác thường sống trong thế giới riêng của mình – nhưng cách họ phản ứng với thế giới ấy lại rất khác nhau.

Cách nhận biết hoang tưởng và ảo giác

1. Hoang tưởng – Họ tin vào những điều không thật

Người mắc hoang tưởng không gào thét, không “phát điên”, họ thường rất tỉnh táo – nhưng sự tỉnh táo ấy chỉ tồn tại bên ngoài. Trong nội tâm, họ bị chi phối bởi một niềm tin sai lệch mà không ai có thể lay chuyển:

• Tin chắc mình bị theo dõi, hãm hại, đầu độc hoặc phản bội mà không có bất kỳ bằng chứng nào.
• Diễn giải mọi hành vi xung quanh theo hướng tiêu cực hoặc thù địch, dù rất vô lý.
• Nghi ngờ tất cả, kể cả người thân thiết nhất. Có xu hướng rút khỏi các mối quan hệ.
• Bảo thủ, cố chấp, không chấp nhận bất kỳ lời giải thích nào trái với niềm tin của mình.
• Không cho rằng mình có vấn đề – đây là điểm nguy hiểm khiến họ từ chối điều trị.

2. Ảo giác – Họ cảm nhận những điều không ai khác cảm nhận

Người mắc ảo giác không tạo ra câu chuyện – họ sống trong một trải nghiệm cảm giác sai lệch, có thể xuất hiện theo nhiều dạng giác quan:

• Ảo thanh (nghe thấy tiếng nói): phổ biến nhất. Họ nghe tiếng chửi bới, mệnh lệnh, dọa dẫm từ người vô hình.
• Ảo thị (nhìn thấy): có thể là hình người, bóng đen, ánh sáng lạ… không ai khác thấy.
• Ảo khứu/ảo vị: ngửi thấy mùi cháy, mùi lạ trong nhà; hoặc cảm nhận vị đắng, kim loại trong thức ăn dù mọi thứ bình thường.
• Ảo xúc giác: cảm giác có người chạm vào, kiến bò dưới da…

Điểm chung duy nhất của cả hai – là người bệnh không nhận ra mình đang lệch khỏi thực tại. Và người thân, nếu không hiểu rõ sự khác biệt, rất dễ nhầm lẫn – dẫn đến phản ứng sai, lời nói sai, và làm vết nứt tâm lý ngày một sâu hơn.

Phân biệt hoang tưởng và ảo giác – Một bên tin thật, một bên mơ tưởng

Bạn có thể không nhìn thấy gì. Nhưng người bệnh lại nghe thấy.
Bạn biết rõ điều đó không thật. Nhưng họ tin nó đến tận cùng.

Hoang tưởng và ảo giác – dù đều là biểu hiện của rối loạn tâm thần, nhưng lại là hai cơ chế khác nhau mà tâm trí sử dụng để "biến dạng" thực tại.

Phân biệt hoang tưởng và ảo giác

Hoang tưởng là niềm tin sai lệch, cố định, không thể lay chuyển – dù không có bằng chứng. Người bệnh hoang tưởng tin rằng họ đang bị theo dõi, bị hãm hại, bị đầu độc, bị phản bội… Họ nhìn bạn như thể bạn là kẻ thù, diễn giải mọi hành động như một phần của âm mưu – và không gì bạn nói có thể làm họ thay đổi suy nghĩ.

Ảo giác, ngược lại, là cảm nhận sai lầm về các giác quan. Người bệnh có thể nghe thấy giọng nói, nhìn thấy hình ảnh, ngửi thấy mùi kỳ lạ, cảm nhận có người chạm vào mình – tất cả đều không tồn tại trong thực tế. Ảo giác phổ biến nhất là ảo thanh – những tiếng nói thì thầm, ra lệnh, đe dọa… vang lên trong đầu họ như thể ai đó đang thực sự nói chuyện.

Vậy khác nhau thế nào?

• Hoang tưởng là một niềm tin. Ảo giác là một cảm giác.
• Hoang tưởng thường phát triển theo thời gian, gắn với các câu chuyện, suy diễn phức tạp.
• Ảo giác đến bất chợt – như một luồng xung điện chạm thẳng vào não bộ.

Cả hai đều có thể tồn tại độc lập. Nhưng ở tâm thần phân liệt thể hoang tưởng, hoang tưởng và ảo giác thường xuất hiện song hành, tạo thành một thực tại ảo hoàn chỉnh mà người bệnh tin là thật đến tận cùng. Nếu không hiểu rõ – bạn sẽ dễ phán xét là “nói xàm”, “bịa chuyện”. Nhưng nếu hiểu đúng – bạn mới có thể hành động kịp lúc, và trở thành chiếc cầu đưa họ quay lại với đời thực.

Tâm thần phân liệt thể hoang tưởng - Khi cả hoang tưởng lẫn ảo giác xuất hiện

Có những người bệnh vừa nghi ngờ sâu sắc người thân, vừa nghe thấy tiếng nói ra lệnh trong đầu, vừa thấy bóng người đi qua mỗi đêm. Họ không chỉ sống trong niềm tin sai lệch, mà còn bị ám ảnh bởi những trải nghiệm giác quan không tồn tại. Đó là lúc hoang tưởng và ảo giác cùng tồn tại – một dấu hiệu điển hình của tâm thần phân liệt thể hoang tưởng.

Đây là một trong những dạng nặng và phức tạp nhất của rối loạn tâm thần, khi người bệnh đồng thời bị hoang tưởng và ảo giác. Điều đáng sợ là: tất cả những điều ấy đều thật trong thế giới của họ. Họ không dối trá, không giả vờ. Họ phản ứng như vậy vì não bộ của họ đang gửi tín hiệu sai lệch. Họ thật sự sống trong một thực tại mà bạn không thể chạm tới.

Tâm thần phân liệt thể hoang tưởng

Theo thống kê của WHO, mỗi năm có hàng triệu người được chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt, trong đó thể hoang tưởng chiếm tỷ lệ cao nhất ở người trưởng thành – đặc biệt nam giới từ 20–40 tuổi. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể khởi phát muộn hơn – đặc biệt ở người cao tuổi, sau các cú sốc tâm lý.

Không giống các dạng rối loạn tâm thần khác, tâm thần phân liệt thể hoang tưởng khiến người bệnh vẫn có thể sinh hoạt, ăn uống, thậm chí làm việc – nhưng luôn mang trong mình một “thế giới thứ hai” đầy đe dọa. Họ dễ cáu gắt, mất kiểm soát, có thể phản ứng bạo lực khi ai đó cố gắng phủ nhận “niềm tin” của họ.

Điều trị ở giai đoạn này phức tạp, đòi hỏi thời gian dài, và quan trọng nhất là sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ – người bệnh – gia đình. Bạn không thể lay chuyển họ bằng lý lẽ, nhưng bạn có thể giữ lấy họ bằng sự đồng hành đúng cách. Đừng chờ đến khi mọi thứ vượt khỏi tầm với. 

Điều trị hoang tưởng và ảo giác – Không thể “cố vượt qua”, phải có chuyên môn và chiến lược

Rất nhiều người khi mới phát hiện dấu hiệu hoang tưởng hoặc ảo giác ở người thân thường cố gắng “nói lý”, “thuyết phục”, thậm chí “giải thích bằng tình cảm”. Họ nghĩ chỉ cần đủ yêu thương, đủ nhẫn nại, thì người bệnh sẽ nhận ra “điều đó không thật”.

Nhưng không. Bạn đang nói lý trí với một người đang sống bằng niềm tin sai lệch. Họ không giả vờ. Họ không bịa chuyện. Với họ, đó là sự thật – dù sự thật ấy không tồn tại trong mắt bạn.

Và vì vậy, việc điều trị hoang tưởng và ảo giác không thể chỉ dựa vào tình thân hay sự cảm thông. Nó cần một chiến lược khoa học, một phác đồ y khoa rõ ràng, và quan trọng nhất: phải được bắt đầu càng sớm càng tốt.

Điều trị hoang tưởng và ảo giác

Hiện nay, điều trị hoang tưởng và ảo giác thường bao gồm:

• Thuốc chống loạn thần (antipsychotics): giúp điều chỉnh sự mất cân bằng hóa chất trong não – nguyên nhân chính gây ra ảo giác và hoang tưởng.
• Liệu pháp tâm lý: như trị liệu nhận thức hành vi (CBT), giúp người bệnh nhận biết, phân tích và dần gỡ bỏ các niềm tin sai lệch.
• Hỗ trợ từ gia đình: đúng cách – không chất vấn, không tranh luận, không ép buộc – mà là tạo một không gian an toàn, ổn định và được lắng nghe.

Không có “liều thuốc thần kỳ” giúp người bệnh trở lại ngay lập tức. Nhưng với sự kiên trì, hỗ trợ đúng và can thiệp chuyên sâu, nhiều người đã hồi phục, tái hòa nhập, và sống cuộc đời có ý nghĩa.

Họ không cần bị tách biệt. Họ cần được hiểu đúng – và được dẫn về bằng con đường y khoa.

Một cuộc hẹn hôm nay, có thể cứu cả tương lai ngày mai

Bạn có thể vẫn đang phân vân: “Liệu có cần đi khám tâm thần không? Có phải nghiêm trọng đến vậy không?” Nhưng bệnh hoang tưởng và ảo giác không giống một cơn cảm sốt có thể tự khỏi. Nó là cánh cửa dần đóng lại giữa người bệnh và thế giới. Đợi đến khi họ tự bước ra – có thể là không bao giờ.

Có những người từng là cha, là mẹ, là người bạn thân thiết – nay sống trong một thực tại đầy sợ hãi, nghi ngờ, và cô lập. Không phải vì họ muốn thế. Mà vì tâm trí họ đã vẽ nên một thế giới không ai khác bước vào được.

Và đôi khi, chỉ một quyết định kịp thời – đưa họ đến gặp bác sĩ chuyên khoa, cũng đủ thay đổi cả phần đời còn lại. Điều trị đúng cách không chỉ giúp làm dịu các triệu chứng, mà còn mở ra cơ hội để người bệnh kết nối lại với thế giới thực, với chính những người yêu thương họ nhất.

Yên Hòa Clinic luôn đồng hành

Tại Yên Hòa Clinic, chúng tôi không chỉ điều trị bằng phác đồ. Chúng tôi điều trị bằng sự lắng nghe, bằng những liệu pháp cá nhân hóa, bằng đội ngũ chuyên gia tâm thần và tâm lý trị liệu từng đồng hành cùng rất nhiều trường hợp hoang tưởng nặng quay về cuộc sống bình thường. Một cuộc hẹn hôm nay – có thể cứu cả tương lai ngày mai. Đừng đợi đến khi người thân chìm hẳn vào thế giới mà bạn không còn chạm tới. Hãy để Yên Hòa là nơi bạn bắt đầu hành trình đưa họ trở lại thực tại – từng bước, an toàn và đầy hy vọng. Vì một ngày mai không còn ảo tưởng – chỉ còn những cái ôm thật chặt từ người thân yêu.

🏠 Địa chỉ: Số 11 i4, Ngõ 35 Trần Kim Xuyến, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
☎ Hotline: 0983. 188. 689 hoặc 0866. 188. 689
🌐 Website: https://phongkhamyenhoa.vn