Bài viết được cố vấn bởi ThS.BSNT Nguyễn Minh Quyết - Bác sĩ tại khoa Tâm thần,Bệnh viện Nhi Trung ương.

Mọi người thường giữ bí mật nhưng việc thôi thúc tự làm hại bản thân không phải là điều hiếm gặp, đặc biệt là ở thanh thiếu niên và thanh niên.

Cho dù mới bắt đầu làm tổn thương bản thân hay đã làm điều đó được một thời gian thì nạn nhân vẫn có cơ hội cải thiện sức khỏe và giảm bớt các hành vi thông qua điều trị. Thực hiện tâm lý trị liệu với bác sĩ, trò chuyện cùng một người bạn đáng tin cậy hoặc thành viên trong gia đình là bước đầu tiên để kiểm soát và hạn chế các hành vi tự gây hại bản thân.

NHỮNG CON SỐ ĐÁNG BÁO ĐỘNG VỀ HỘI CHỨNG TỰ HẠI

Theo thống kê từ một số khảo sát uy tín, khoảng 15% thanh thiếu niên và từ 17% - 35% sinh viên đại học là đối tượng có hành vi tự hại phổ biến hơn cả so với các nhóm khác. Mặt khác, theo báo cáo của Tổ chức nghiên cứu tâm lý học Anh Quốc (TCTLHAQ), cứ trong một lớp học có 20 học sinh thì có đến 4 học sinh có dấu hiệu của hội chứng tự ngược đãi bản thân.

Ngày càng nhiều người trẻ tìm đến các hành vi tự làm tổn thương bản thân để được “giải thoát” khỏi căng thẳng và các vấn đề gây ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần. Trong đó, tỉ lệ nữ sinh mắc hội chứng này cao hơn nam sinh.

THẾ NÀO LÀ TỰ NGƯỢC ĐÃI BẢN THÂN?

Tự ngược đãi bản thân, hay được biết đến với cụm từ tự gây thương tích, là hành động cố ý làm hại cơ thể của chính mình. Hành động cụ thể chẳng hạn như cắt hoặc đốt các bộ phận bên ngoài cơ thể. Hành vi tự làm tổn thương bản thân thường giúp người bệnh đối phó tạm thời với nỗi đau tinh thần, nỗi buồn, sự tức giận và căng thẳng và có xu hướng lặp đi lặp lại.

Mặc dù việc tự làm tổn thương bản thân có thể mang lại cảm giác bình tĩnh ngắn ngủi và giải tỏa căng thẳng về thể chất và tinh thần, nhưng nó thường kéo theo cảm giác tội lỗi, xấu hổ và sự quay trở lại của những cảm xúc đau đớn. Những vết thương đe dọa đến tính mạng thường không phải là cố ý, nhưng dần sẽ dẫn đến hành vi tự làm hại bản thân nghiêm trọng hơn, thậm chí gây tử vong.

Hành vi tự ngược đãi bản thân không còn quá xa lạ với thanh thiếu niên ngày nay - Ảnh: Internet

TẠI SAO MỌI NGƯỜI CÓ Ý ĐỊNH LÀM TỔN THƯƠNG CHÍNH MÌNH?

Có nhiều lý do khiến người ta tự làm hại bản thân và lý do của mỗi người là khác nhau. Hành vi tự làm hại bản thân có thể là một cách để ai đó kiểm soát cảm giác đau khổ hoặc đau đớn. Nó có thể giúp giảm bớt những cảm giác này trong thời gian ngắn. Một số người tự làm hại bản thân có thể chỉ làm như vậy một lần, trong khi những người khác lại tự làm hại bản thân thường xuyên và trong nhiều năm.

Đối với hầu hết mọi người, cảm giác nhẹ nhõm sau khi tự làm hại bản thân chỉ là ngắn hạn. Điều này thôi thúc mong muốn tự làm hại bản thân một lần nữa. Hành vi tự gây thương tích có thể xảy ra ở bất kỳ ai, ở mọi lứa tuổi, phần lớn ở những người trẻ tuổi.

Các lý do khiến một người tự làm hại bản thân có thể bao gồm:

• Đối phó với những cảm giác và ký ức đau buồn
• Truyền đạt nhu cầu hỗ trợ
• Như một dấu hiệu thể hiện nỗi đau bên trong
• Tự trừng phạt vì cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ
• Sự cô đơn

Các yếu tố kích hoạt hành vi tự làm hại bản thân có thể bao gồm:

• Bị bắt nạt
• Vấn đề ở trường học hoặc công việc
• Vấn đề về mối quan hệ
• Lòng tự trọng thấp

Những người có vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc những người từng bị lạm dụng thể chất, tinh thần hoặc tình dục có nguy cơ tự làm hại bản thân cao hơn những người bình thường.

Đối tượng có quá khứ tiêu cực thường nghĩ tới các hành vi tự hại nhiều hơn cả - Ảnh: Internet

NHÂN BIẾT HÀNH VI NGƯỢC ĐÃI BẢN THÂN QUA DẤU HIỆU CỤ THỂ

Các triệu chứng phổ biến của việc tự gây thương tích phổ biến bao gồm:

• Sẹo với hình dạng cụ thể trên người.
• Vết cắt mới, vết trầy xước, vết bầm tím, vết cắn hoặc các vết thương khác.
• Chà xát quá mức vào một khu vực có thể gây bỏng.
• Giữ các vật sắc nhọn hoặc các vật dụng khác được sử dụng để tự gây thương tích trên tay.
• Mặc áo dài tay hoặc quần dài để che giấu vết thương của bản thân, kể cả khi thời tiết nắng nóng.
• Báo cáo thường xuyên về thương tích do tai nạn.
• Khó khăn trong mối quan hệ với người khác.
• Hành vi và cảm xúc thay đổi nhanh chóng, bốc đồng, mãnh liệt và bất ngờ.
• Nói về sự bất lực, vô vọng hoặc vô giá trị.

Việc tự gây thương tích chủ yếu xảy ra ở nơi riêng tư. Thông thường, việc này được thực hiện một cách có kiểm soát hoặc theo cùng một cách mỗi lần, và thường để lại vết hằn trên da. Ví dụ về hành vi tự làm hại bản thân bao gồm:

• Cắt, gãi hoặc đâm bằng vật sắc nhọn, một trong những phương pháp phổ biến nhất.
• Đốt bằng diêm đang cháy, thuốc lá hoặc vật nóng, sắc nhọn như dao.
• Khắc chữ hoặc biểu tượng trên da.
• Tự đánh, đấm, cắn hoặc đập đầu.
• Dùng vật nhọn đâm vào da.
• Đưa vật thể vào dưới da.

Thông thường, cánh tay, chân, ngực và bụng là vị trí dễ bị gây thương tích. Nhưng bất kỳ vùng nào trên cơ thể cũng có thể là mục tiêu với nhiều cách tự hại khác nhau.

Trở nên khó chịu có thể kích hoạt ham muốn tự làm tổn thương bản thân. Nhiều người chỉ tự làm mình bị thương một vài lần rồi dừng lại. Nhưng đối với những người khác, việc tự gây thương tích có thể trở thành một hành vi lâu dài và lặp đi lặp lại.

Cắt, gãi hoặc đâm bằng vật sắc nhọn là hành vi tự hại phổ biến hơn cả - Ảnh: Internet

NGUYÊN NHÂN NÀO GÂY NÊN CÁC HÀNH VI TỰ NGƯỢC ĐÃI?

Thanh thiếu niên và thanh niên là nhóm đối tượng quen thuộc với việc tự gây hại cho bản thân. Tuy nhiên, những người ở các nhóm tuổi khác cũng có nguy cơ mắc phải hội chứng này.

Việc tự làm tổn thương bản thân thường bắt đầu ở tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi thiếu niên, khi những thay đổi về cảm xúc diễn ra nhanh chóng, thường xuyên và bất ngờ. Trong thời gian này, thanh thiếu niên cũng phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ bạn bè, sự cô đơn và xung đột với cha mẹ hoặc các nhân vật có thẩm quyền khác.

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ tự gây thương tích, bao gồm:

• Có bạn bè tự làm tổn thương mình. Có những người bạn cố tình làm hại bản thân khiến ai đó có nhiều khả năng bắt đầu tự làm tổn thương bản thân hơn.
• Gặp các vấn đề về cuộc sống. Bị bỏ rơi, lạm dụng tình dục, thể chất hoặc tinh thần trong quá khứ hoặc các sự kiện đau buồn khác có thể làm tăng nguy cơ tự gây thương tích. Lớn lên và tồn tại trong một môi trường gia đình không ổn định cũng là nguyên nhân dẫn đến hành động gây hại bản thân.
• Các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Việc tự gây thương tích thường liên quan đến một số tình trạng sức khỏe tâm thần nhất định, chẳng hạn như rối loạn nhân cách ranh giới, trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn căng thẳng sau chấn thương và rối loạn ăn uống.
• Sử dụng rượu hoặc ma túy. Chịu ảnh hưởng của rượu hoặc thuốc kích thích có thể làm tăng nguy cơ tự gây thương tích.

CÓ THỂ NGĂN CHẶN CÁC HÀNH VI TỰ GÂY THƯƠNG TÍCH KHÔNG?

Không có cách nào chắc chắn để ngăn chặn hành vi tự gây thương tích của ai đó. Nhưng việc giảm nguy cơ tự hại ở người bệnh là hoàn toàn có thể với sự trợ giúp của người thân và những người xung quanh.

Nếu nghi ngờ bản thân hoặc ai đó xung quanh đang tự làm tổn thương bản thân bằng nhiều hình thức, hãy tìm hiểu kiến thức quản lý căng thẳng tốt hơn và chủ động giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, cho cả bạn và người thân.

Cảm giác cô đơn và mất kết nối có thể là một phần của việc tự làm tổn thương bản thân. Bản thân chủ động hoặc giúp ai đó hình thành mối liên hệ lành mạnh với những người không tự làm tổn thương bản thân có thể cải thiện kỹ năng giao tiếp và mối quan hệ của người bị hại, từ đó hạn chế tình huống tự làm đau.

Nên tìm hiểu về các dấu hiệu cảnh báo về việc tự gây thương tích và phải làm gì khi nghi ngờ điều đó. Khuyến khích bạn bè tìm kiếm sự giúp đỡ. Khuyến khích trẻ em, thanh thiếu niên và thanh niên tránh giữ bí mật và tìm kiếm sự giúp đỡ nếu họ có mối lo ngại về bạn bè hoặc thành viên gia đình.

ĐIỀU TRỊ HÀNH VI TỰ GÂY THƯƠNG TÍCH TẠI PHÒNG KHÁM CHUYÊN KHOA YÊN HÒA

Không phải đến các bệnh viện công hoặc cơ sở y tế tư nhân có chi phí đắt đỏ để được thăm khám cùng các bác sĩ tâm thần giỏi, bạn hoặc người thân có thể đến Phòng khám Yên Hòa để thăm khám và điều trị hành vị tự gây thương tích ở nhiều mức độ khác nhau.

Phòng khám Yên Hòa là nơi điều trị của đội ngũ chuyên gia tâm thần đầu ngành trên cả nước. Các bác sĩ đã và đang công tác tại Viện Sức khỏe Tâm thần Bạch Mai, Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1, Bệnh viện E, Bệnh viện Nhi Trung ương… là những đơn vị nổi tiếng về thế mạnh điều trị tâm lý - tâm thần ở mọi độ tuổi:

• Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hữu Bình: Nguyên Viện trưởng Viện Sức khỏe Tâm thần Bạch Mai, Nguyên Phó Chủ nhiệm Bộ môn Tâm thần, Trường Đại học Y Hà Nội, một trong những bác sĩ đầu ngành lĩnh vực tâm thần trên cả nước.
• Thạc sĩ, Bác sĩ Chuyên khoa II Nguyễn Hoàng Yến: Phó Trưởng khoa Khám tự nguyện M2 - Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, Giảng viên Bộ môn Tâm thần, Đại học Y Hà Nội
• Thạc sĩ, Bác sĩ Chuyên khoa II Trần Thị Thu Hà: Phó Trưởng khoa tâm lý lâm sàng M9 - Viện Sức khỏe tâm thần Bạch Mai, Giảng viên Bộ môn Tâm thần, Đại học Y Hà Nội

ĐẶT LỊCH NGAY để sớm được hướng dẫn và điều trị dứt điểm các hành vi gây hại cơ thể gây nguy hiểm đến tính mạng.

Nguồn tham khảo:

• https://toolkit.lifeline.org.au/topics/self-harm/what-is-self-harm
• https://www.nami.org/About-Mental-Illness/Common-with-Mental-Illness/Self-harm
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/self-injury/symptoms-causes/syc-20350950
• https://www.healthdirect.gov.au/self-harm