Bài viết được cố vấn bởi ThS.BSNT Nguyễn Minh Quyết - Bác sĩ khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi Trung ương.

HIỂU THẾ NÀO VỀ RỐI LOẠN PHÂN LY?

Rối loạn phân ly là tình trạng sức khỏe tâm thần liên quan đến việc bản thân người bệnh mất kết nối giữa suy nghĩ, ký ức, cảm xúc, môi trường xung quanh, hành vi và bản sắc. Dễ hiểu hơn, rối loạn phân ly giúp người bệnh trốn chạy khỏi thực tế theo những cách không mong muốn và không lành mạnh. Điều này gây ra vấn đề trong việc quản lý cuộc sống hàng ngày.

Rối loạn phân ly thường phát sinh như một phản ứng trước các sự kiện gây sốc, đau buồn hoặc đau đớn và giúp đẩy lùi những ký ức khó khăn. Các triệu chứng phụ thuộc một phần vào loại rối loạn phân ly và có thể từ mất trí nhớ đến mất kết nối nhận dạng. Thời gian căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng trong một thời gian, khiến chúng dễ nhận biết hơn.

Suy nghĩ, ký ức, cảm xúc, môi trường xung quanh mất kết nối với bản thân dẫn tới Rối loạn phân ly - Ảnh: Internet

NHẬN BIẾT RỐI LOẠN PHÂN LY QUA CÁC TRIỆU CHỨNG CỤ THỂ

Mỗi loại rối loạn phân ly đều có những dấu hiệu điển hình. Tuy nhiên, nhìn chung các bệnh nhân mắc phải hội chứng này đều có những triệu chứng sau:

• Cảm giác bị tách biệt khỏi bản thân và cảm xúc của bạn.
• Nghĩ rằng mọi người, vạn vật xung quanh đều bị bóp méo, không có thật.
• Một cảm giác mờ nhạt về danh tính của chính bạn.
• Căng thẳng nghiêm trọng hoặc gặp vấn đề trong các mối quan hệ, công việc hoặc các lĩnh vực quan trọng khác của cuộc sống.
• Không có khả năng đối phó tốt với căng thẳng về cảm xúc hoặc liên quan đến công việc.
• Mất trí nhớ về một khoảng thời gian, sự kiện, con người và thông tin cá nhân nhất định.
• Các vấn đề về sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như trầm cảm, lo lắng, suy nghĩ và hành vi tự tử.

Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ đã phân chia rối loạn phân ly thành 3 dạng chính: Rối loạn mất nhân cách/mất thực tế, chứng mất trí nhớ phân ly và rối loạn nhận dạng phân ly.

Rối loạn giải thể nhân cách/phi thực tế

Giải thể nhân cách là hiện tượng tách biệt bản thân khỏi cảm giác, cảm xúc của chính mình. Người bệnh có thể cảm thấy họ đang nhìn thấy hành động, cảm xúc, suy nghĩ và bản thân của mình từ xa, giống như đang xem một bộ phim.

Bệnh nhân rối loạn phân ly có thể trải qua quá trình giải thể nhân cách, phi thực tế hóa hoặc cả hai. Các triệu chứng diễn ra rất khó chịu, có thể kéo dài hàng giờ, hàng ngày, hàng tuần hoặc hàng tháng, đến và đi trong nhiều năm với tần suất liên tục.

Chứng mất trí nhớ phân ly

Triệu chứng điển hình của chứng mất trí nhớ phân ly là mất trí nhớ nghiêm trọng hơn chứng hay quên thông thường. Việc mất trí nhớ không thể giải thích được bằng tình trạng bệnh lý. Người bệnh không thể nhớ lại thông tin về bản thân, các sự kiện và những người trong cuộc sống của họ, đặc biệt là về thời điểm họ cảm thấy sốc, đau khổ hoặc đau đớn. Cơn mất trí nhớ phân ly thường xảy ra đột ngột, có thể kéo dài hàng phút, hàng giờ hoặc hiếm khi, hàng tháng hoặc hàng năm.

Chứng mất trí nhớ phân ly có thể đặc trưng cho các sự kiện trong một thời gian nhất định, chẳng hạn như trận chiến căng thẳng. Hiếm gặp hơn, nó có thể liên quan đến việc mất hoàn toàn ký ức về bản thân. Đôi khi nó có thể liên quan đến việc đi du lịch hoặc bối rối rời xa cuộc sống của bạn. Sự lang thang bối rối này được gọi là sự trốn chạy phân ly.

Rối loạn nhận dạng phân ly

Trước đây được gọi là rối loạn đa nhân cách. Chứng rối loạn này liên quan đến việc "chuyển đổi" sang các danh tính khác. Bệnh nhân có thể cảm thấy có hai hoặc nhiều người đang nói chuyện trong đầu hoặc mình bị chiếm hữu bởi những danh tính khác.

Mỗi danh tính có tên, lịch sử cá nhân và các đặc điểm riêng. Những đặc điểm nhận dạng này đôi khi bao gồm sự khác biệt về giọng nói, giới tính, phong cách và thậm chí cả những nhu cầu thực tế như đeo kính mắt. Cũng có sự khác biệt về mức độ quen thuộc của danh tính này với những danh tính khác. Rối loạn nhận dạng phân ly thường bao gồm các cơn mất trí nhớ và thường bao gồm cả những lúc đi lang thang bối rối.

Rối loạn nhân cách là một trong 3 dạng  của rối loạn phân ly - Ảnh: Internet

NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN RỐI LOẠN PHÂN LY

Rối loạn phân ly thường bắt đầu như một cách để đối phó với các sự kiện gây sốc, đau buồn hoặc đau đớn. Các rối loạn thường hình thành ở trẻ em bị lạm dụng thể chất, tình dục hoặc cảm xúc lâu dài. Ít phổ biến hơn, chứng rối loạn hình thành ở những đứa trẻ sống trong một môi trường nơi chúng đã trải qua những khoảng thời gian đáng sợ hoặc chúng không bao giờ biết điều gì sẽ xảy ra. Sự căng thẳng của chiến tranh hoặc thiên tai cũng có thể gây ra chứng rối loạn phân ly.

Khi trải qua một sự kiện quá khó để xử lý về mặt cảm xúc, bạn có thể cảm thấy như đang bước ra khỏi chính mình và nhìn sự kiện đó như thể nó đang xảy ra với một người khác. Lối thoát tinh thần theo cách này có thể giúp bạn vượt qua khoảng thời gian sốc, đau khổ hoặc đau đớn.

ẢNH HƯỞNG CỦA  RỐI LOẠN PHÂN LY ĐẾN TINH THẦN VÀ THỂ CHẤT

Bị rối loạn phân ly làm tăng nguy cơ biến chứng và mắc các tình trạng sức khỏe tâm thần khác, bao gồm:

• Trầm cảm và lo âu.
• Dẫn tới chấn thương tâm lý.
• Rối loạn giấc ngủ, bao gồm ác mộng, mất ngủ và mộng du.
• Các triệu chứng thực thể như chóng mặt hoặc co giật không phải do động kinh.
• Rối loạn ăn uống.
• Vấn đề với chức năng tình dục.
• Vấn đề với việc sử dụng rượu và ma túy.
• Rối loạn nhân cách.
• Những vấn đề lớn trong các mối quan hệ cá nhân, ở trường và tại nơi làm việc.
• Tự gây thương tích hoặc hành vi có nguy cơ cao.
• Ý nghĩ và hành vi tự sát.

LÀM THẾ NÀO ĐỂ KIỂM SOÁ T RỐI LOẠN PHÂN LY?

Nếu bạn hoặc người thân  gặp phải các triệu chứng từng liên quan đến rối loạn phân ly - chẳng hạn như bộc phát cảm xúc, mất cảm giác hoặc ảo giác - tìm kiếm sự trợ giúp của chuyên gia sức khỏe tâm thần là một bước đi đúng đắn. Ngoài ra, một số biện pháp dưới đây cũng giúp bạn kiểm soát tốt hơn chứng rối loạn phân ly và sức khỏe tinh thần:

• Thực hành chánh niệm. Tập trung vào hiện tại thay vì tập trung vào ngày hôm qua hoặc ngày mai. Điều này có thể giúp bạn giữ vững lập trường.
• Tham gia vào các bài tập thở. Hãy thư giãn cảm giác lo lắng bằng cách hít vào và thở ra theo những kiểu cụ thể.
• Viết nhật ký. Hãy thể hiện cảm xúc của bạn ra giấy. Hãy đặt nguồn gốc gây căng thẳng của bạn thành hai màu đen trắng, sau đó để chúng qua đi.
• Hãy hoạt động thể chất. Đi dạo hoặc đi bộ đường dài hoặc đạp xe dạo quanh khu vực lân cận. Hoạt động thể chất giúp tăng cường sức khỏe tinh thần đồng thời tăng cường sức khỏe thể chất.
• Phát triển một lịch trình ngủ phù hợp. Cung cấp cho cơ thể bạn sự nghỉ ngơi cần thiết để giúp cơ thể đối phó tốt hơn với các triệu chứng và cảm xúc mà bạn đang trải qua.

KHÁM VÀ ĐIỀU TRỊ RỐI LOẠN PHÂN LY

Đừng hoảng sợ nếu phát hiện bản thân hoặc những người xung quanh có triệu chứng của rối loạn phân ly. Khám, chẩn đoán và điều trị chứng tâm thần này là một trong những thế mạnh của Phòng khám Chuyên khoa Yên Hòa.

Đặt lịch khám với các chuyên gia tâm thần của Phòng khám Yên Hòa để được xác định đúng dạng rối loạn phân ly mà bản thân đang mắc phải. Phác đồ điều trị riêng biệt sẽ được thiết kế sao cho phù hợp với người bệnh và mang lại kết quả tốt nhất.

Nguồn tham khảo

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dissociative-disorders/symptoms-causes/syc-20355215

https://www.verywellmind.com/what-is-hysteria-2795232.