Bài viết được cố vấn chuyên môn bởi Ths.BSNT Trịnh Trọng Tuấn - Bác sĩ khoa SKTT Bệnh viện E.

Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Mỹ, cứ 36 trẻ thì có 1 trẻ mắc phải chứng Rối loạn phổ tự kỷ. Có thể thấy, tự kỷ đã không còn là chứng hiếm gặp. Làm thế nào để biết con bạn có đang mắc phải rối loạn phổ tự kỷ hay không? 

RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ LÀ GÌ?

Rối loạn phổ tự kỷ là một dạng rối loạn tâm lý, có liên quan đến sự phát triển của não bộ. Người mắc chứng tự kỷ khó nhận thức hay giao tiếp với người khác một cách bình thường và thường xuyên có những hành vi lặp đi lặp lại. 

Rối loạn phổ tự kỷ xuất hiện phổ biến ở giai đoạn thơ ấu, biểu hiện rõ nhất khi người bệnh được đặt trong một cộng đồng cụ thể như trường học, nơi làm việc, các hội nhóm… Trong năm đầu tiên, trẻ tự kỷ bắt đầu xuất hiện những triệu chứng phổ biến khi tương tác với bố mẹ và người thân. Giai đoạn từ 18 đến 24 tháng tuổi, các biểu hiện ngày càng rõ rệt hơn.

Mặc dù không có cách chữa trị dứt điểm chứng rối loạn phổ tự kỷ nhưng việc điều trị sớm và chuyên sâu có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong cuộc sống của trẻ sau này, giúp trẻ từng bước hòa nhập với cộng đồng.

DẤU HIỆU PHỔ BIẾN CỦA RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ

Như đã đề cập, các triệu chứng của tự kỷ có thể xuất hiện sớm ở những năm đầu đời của trẻ, thông qua các dấu hiệu như giảm giao tiếp bằng mắt, không phản ứng hay thờ ơ với người thân. Hoặc, trẻ vẫn phát triển bình thường cho đến một giai đoạn nhất định thì thu mình, trở nên hung hăng hơn hoặc mất đi các kỹ năng về ngôn ngữ, biểu hiện rõ nhất ở trẻ từ 2 tuổi.

Mỗi đứa trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ có thể có một kiểu hành vi và mức độ nghiêm trọng khác nhau, từ cơ bản đến phức tạp. Dưới đây là các biểu hiện rối loạn phổ tự kỷ phổ biến được các chuyên gia ghi nhận.

Tương tác và giao tiếp xã hội

Trẻ em hoặc người lớn mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ có thể gặp vấn đề về kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội. Đây là dấu hiệu phổ biến nhất thể hiện khách quan khả năng cũng như mức độ rối loạn phổ tự kỷ của một đứa trẻ, cụ thể như sau:

• Không trả lời khi được gọi tên hoặc đôi khi dường như không nghe thấy bạn
• Chống lại sự âu yếm và ôm ấp, thích chơi một mình và rút ​​lui vào thế giới riêng của bản thân
• Nghèo biểu cảm, không thích hoặc né tránh giao tiếp bằng ánh mắt
• Không nói được hoặc chậm nói hoặc mất khả năng nói từ hoặc câu trước đó
• Không thể bắt đầu cuộc trò chuyện hoặc tiếp tục cuộc trò chuyện hoặc chỉ bắt đầu cuộc trò chuyện khi muốn đưa ra yêu cầu cụ thể
• Nói với giọng điệu hoặc nhịp điệu bất thường
• Lặp lại nguyên văn các từ hoặc cụm từ nhưng không hiểu cách sử dụng chúng
• Có vẻ như không hiểu các câu hỏi hoặc chỉ dẫn đơn giản
• Không thể hiện cảm xúc hoặc cảm xúc và dường như không nhận thức được cảm xúc của người khác
• Không chỉ vào hoặc mang đồ vật để chia sẻ sở thích
• Tiếp cận một cách không phù hợp một tương tác xã hội bằng cách thụ động, hung hăng hoặc gây rối
• Gặp khó khăn trong việc nhận biết các tín hiệu phi ngôn ngữ, chẳng hạn như diễn giải nét mặt, tư thế cơ thể hoặc giọng nói của người khác

Hạn chế về mặt hành vi

Một dấu hiệu khác của chứng rối loạn phổ tự kỷ là trẻ hay lặp lại các hành vi quen thuộc, đồng thời bị hạn chế về sở thích, hoạt động, cụ thể:

• Lắc lư, xoay tròn hoặc vỗ tay liên tục 
• Thích cắn hoặc đập đầu vào vật cứng mà không dừng lại
• Khó chịu khi buộc phải có sự thay đổi dù nhỏ trong các hành vi hàng ngày
• Có vấn đề về phối hợp hoặc có kiểu cử động kỳ quặc, chẳng hạn như vụng về hoặc đi kiễng chân và có ngôn ngữ cơ thể kỳ quặc, cứng nhắc hoặc cường điệu
• Bị mê hoặc bởi các chi tiết của đồ vật, chẳng hạn như bánh xe quay của ô tô đồ chơi, nhưng không hiểu mục đích hoặc chức năng tổng thể của đồ vật đó
• Nhạy cảm bất thường với ánh sáng, âm thanh hoặc xúc giác nhưng có thể thờ ơ với cơn đau hoặc nhiệt độ
• Không tham gia vào trò chơi bắt chước hoặc giả vờ
• Tập trung vào một vật thể hoặc hoạt động với cường độ hoặc trọng tâm bất thường

Các dấu hiệu về hành vi bất thường báo hiệu khả năng trẻ bị tự kỷ cao - Ảnh: Sưu tầm

Khi trưởng thành, một số trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ trở nên gắn kết hơn với những người khác và ít biểu hiện rối loạn hành vi hơn. Một số, thường là những người có vấn đề ít nghiêm trọng nhất, cuối cùng có thể có cuộc sống bình thường hoặc gần như bình thường.

Tuy nhiên, những người khác tiếp tục gặp khó khăn về ngôn ngữ hoặc kỹ năng xã hội. Càng trưởng thành, họ càng gặp phải những vấn đề tồi tệ hơn về hành vi và cảm xúc.

Nhìn chung, trong quá trình lớn lên và trưởng thành, trẻ có thể trở nên gắn kết hơn với người thân và cộng đồng xung quanh, các hành vi dần trở nên đa dạng hơn. Tuy vậy, nhiều trẻ vẫn tiếp tục duy trì các triệu chứng kể trên và có thể trở nên nặng hơn, thiếu hụt hoàn toàn các kỹ năng cần thiết, gây ảnh hưởng trầm trọng đến chất lượng cuộc sống khi trưởng thành.

NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ

Tự kỷ có tính chất rất phức tạp, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan gây nên. Theo các nghiên cứu, trẻ có nguy cơ mắc rối loạn phổ tự kỷ đều do ảnh hưởng bởi yếu tố di truyền và môi trường sống.

Rối loạn gen di truyền, đột biến gen… là những nguyên nhân phổ biến gây ra các vấn đề về gen di truyền ở trẻ, dẫn đến chứng rối loạn phổ tự kỷ. Ngoài ra, trong quá trình hình thành và phát triển não bộ, các nhóm gen liên quan bị ảnh hưởng tiêu cực/thay thế đột ngột cũng là lý do khiến một đứa trẻ có các biểu hiện kém về giao tiếp - đặc trưng của tự kỷ.

Yếu tố môi trường như nhiễm virus, thuốc men hoặc các biến chứng khi mang thai hay các chất ô nhiễm trong không khí đang được các nhà nghiên cứu xem xét kỹ lưỡng liệu có phải là yếu tố gây ra chứng rối loạn phổ tự kỷ hay không.

PHÒNG NGỪA RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ NHƯ THẾ NÀO?

Rối loạn phổ tự kỷ không thể phòng ngừa bằng các biện pháp thông thường như những nhóm bệnh lâm sàng khác. Tuy nhiên, với nền y học phát triển hiện đại, các bác sĩ và chuyên gia tâm lý vẫn có thể can thiệp và điều trị các triệu chứng nhằm cải thiện hành vi, kỹ năng và khả năng sử dụng ngôn ngữ của trẻ.

Càng can thiệp sớm, các chuyên gia và bác sĩ càng dễ kiểm soát mức độ nghiêm trọng của chứng bệnh này, đồng thời giúp con trẻ nhanh thích nghi với môi trường xung quanh mà không bị sợ hãi hay chống đối tiêu cực.

Lưu ý thêm, rối loạn phổ tự kỷ không liên quan đến các loại vắc-xin hiện có. Do đó, bố mẹ vẫn nên cho con tiêm chủng đầy đủ các loại vắc-xin cần thiết trong giai đoạn đầu đời, đồng thời quan sát con thường xuyên để phát hiện các dấu hiệu bất thường và can thiệp sớm.

Nguồn tham khảo:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/autism-spectrum-disorder/symptoms-causes